Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

humana omnia C

  • 1 humana

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humana

  • 2 vánitas vanitátum, et omnia vánitas

       vanidad de vanidades, y todo vanidad
       ◘ Las apariencias tienen siempre un carácter engañoso que exige el rechazo o renuncia de toda ambición humana, por considerarla vana.
       ◘ Palabras con que el Eclesiastés (I, 2) deplora el vacío y la nada de las cosas de esta vida. Es la traducción de las palabras griegas: Mataiotes mataioteton, kai ta panta mataiotes.

    Locuciones latinas > vánitas vanitátum, et omnia vánitas

  • 3 premo

    pressī, pressum, ere
    1) давить, придавливать, топтать, попирать (aliquem pede H, V); жать, прижимать ( aliquem ad pectora V); стискивать, сжимать ( ferrum dexterā Sil)
    aliquem rotis p. O — переехать кого-л.
    aliquid pressis manibus tenere QC — держать что-л. в крепко сжатых руках
    aliquid morsu Lcr или ore O p. — кусать, жевать, но тж.
    p. aliquid ore V — умолчать о чём-л.
    frena dente p. Oкусать удила
    frigore premi O — застывать от холода, замерзать
    p. terga equi Oехать или сидеть верхом на коне
    p. cubitum H — облокотиться, опираться
    p. humum Oлечь или рухнуть на землю
    p. portum Oвойти в порт
    vestigia alicujus p. T — идти по чьим-л. следам (ср. 12. и 20.)
    2) занимать, захватывать (saltūs montium praesidiis p. L)
    3)
    б) обременять, отягощать ( juvencos jugo O)
    5) покрывать, окутывать, охватывать ( nix terram premit O); обвивать, увенчивать (crinem fronde p. O)
    6)
    а) засыпать, зарывать, хоронить (p. ossa O; p. aliquid terrā H; condi tellure premique VF); закрывать, затмевать ( luna sole premitur QC)
    lumen p. V — меркнуть, тускнеть
    б) скрывать, таить (interius omne secretum Sen)
    nonum prematur in annum H — (готовая рукопись) пусть хранится девять лет, т. е. не следует торопиться с её опубликованием
    в) подавлять (gemitum sub imo corde p. V; curam sub corde V)
    aliquid ore p. Vумолчать о чём-л
    г) превышать, превосходить
    si titulos annosque tuos numerare velīmus, facta premant annos O — если бы мы захотели перечислить твои подвиги и годы, то деяний окажется больше, чем лет
    7)
    а) теснить, напирать, оказывать давление (p. hostem obsidione Cs); донимать, беспокоить, изводить ( aliquem criminibus O); принуждать ( aliquem ad exeundum Nep); вынуждать ( confessionem Q)
    aliquo premente C — по чьему-л. настоянию
    б) притеснять, угнетать (aere aliene premi C, Cs)
    nox premit aliquem H — ночь нависла над кем-л. ( или окутала кого-либо)
    aliquem verbo p. C — поймать кого-л. на слове, придраться к чьим-л. словам
    8) pass. premi испытывать нужду, ощущать недостаток ( premi re frumentariā Cs); терпеть, страдать (premi ab aliquo C, Nep; premi aliquā valetudine Nep)
    9) преследовать, гнать (cedentem L; bestias Is); загонять ( cervum ad retia V); непосредственно (по пятам) следовать ( poena culpam premit H)
    p. aĕra Lcrлетать
    presse gradu или pede Lнога к ноге (т. е. сомкнутым строем); но
    11) настаивать, напирать, подчёркивать (argumentum p. C)
    12)
    auro p. aliquid St — отделывать что-л. золотом
    p. vestigia C — ступать, идти (ср. 20.)
    quum decimum premeretur sidĕre (= sole) signum O — когда солнце вошло в десятый знак зодиака, т. е. пошёл десятый месяц
    б) вонзать, вгонять, втыкать (ensem Lcn; dentes in aliquā re O); погружать, врезывать ( vomerem V); поражать
    nube pharetrae p. VF — осыпать тучей стрел; пронзать, прокалывать ( aliquem hastā V)
    14) обозначать, отмечать ( aliquid aeternā notā O)
    vocem alicujus p. Vкрепко запомнить или обдумывать чьё-л. слово; но тж.
    p. vocem V, Phзамолчать
    15) выжимать, выдавливать (mella H; oleum H)
    p. ubera Oдоить
    16) снижать, опускать ( aulaeum premitur H)
    17) сваливать, валить, бросать на землю, уложить, сразить (aliquem V, T)
    18) рыть, выкапывать (sulcum V; cavernas in altitudinem QC)
    19) умалять, принижать ( famam alicujus T); презирать ( humana omnia C); недооценивать ( arma alicujus V)
    20) тормозить, задерживать, унимать ( sanguinem T); не пропускать ( lucem L); натягивать ( habenas V); прекращать, останавливать ( cursum C — ср. 16.); сдерживать ( equos currentes V); ограничивать, обуздывать (cupiditates Aug; sermones alicujus T)
    p. vestigia V или gradum VFзадерживать (замедлять) шаги или останавливаться (ср. 12.)
    21) обрезывать, обстригать ( vitem falce H)
    22) подчинять себе, порабощать, покорять (populos dicione V; ventos imperio V; arva jugo V)
    23) смыкать, закрывать (oculos, ōs V)
    24) сжимать; душить ( monstra manu V); стягивать (collum laqueo H; alicui fauces O); сдавливать ( guttur V)
    25) сокращать, излагать вкратце (quae dilatantur a nobis, Zeno sic premebat C)
    26) M, Su, VF = futuo ( aliquam). — см. тж. pressus

    Латинско-русский словарь > premo

  • 4 premo

    premo, pressī, pressum, ere, drücken, I) im allg.: 1) eig. u. bildl.: a) eig.: α) übh.: natos ad pectora, Verg.: premere anguem, treten auf usw., Verg.: membra paterna rotis inductis, mit dem Wagen über den Leichnam fahren, Ov.: vestigia alcis, betreten, Tac. (vgl. no. II, E): frena dente, beißen in usw., Ov.: alqd ore, kauen, essen, Ov.: iuvenci pressi iugo, angespannt, Ov. – β) v. der Begattung, beschlafen, schänden, alqam, Suet. u. Val. Flacc. – v. Tieren, bespringen, feminas premunt galli, Mart. – b) bildl.: necessitas eum premebat, Cic.: aerumnae me premunt, Sall.: premi aere alieno, Cic.: invidiā et odio populi, Cic. – 2) übtr., a) an etw. streifen, stoßen, etw. berühren, litus, am Ufer hinfahren, sich am Ufer halten, Hor.: insulam premit amnis, umgibt, Ov.: latus, Ov. – b) halten, frena manu, Ov.: premit omnis dextra ferrum, Sil. – c) locum, einen Ort gleichsam drücken, an einem Orte sich oft befinden, forum, Cic.: auch übh. etwas mit seinem Körper drücken, auf etwas sitzen, stehen, liegen, fallen, sich legen od. setzen, torum, liegen auf usw., Ov.: sedilia, Ov.: humum, sich auf die Erde legen, Ov. am. 3, 5, 16; od. auf die Erde fallen, Ov. fast. 4, 844: terga equi, sitzen, reiten auf usw., Ov.: ebur (poet. = kurul. Stuhl), Ov.: axes (poet. = Wagen), Ov.: angustos saltus montium praesidiis, besetzen, sperren, Liv. – d)bedecken, fronde premit crinem, Ov.: canitiem galeā premimus, Verg. – dah. bedecken, verbergen, mons urbis cladem ruinā pressit, Verg.: lumenque obscura luna premit, verbirgt sein Licht, geht unter, Verg.: pr. alqd terrā, vergraben, Hor.: ossa, begraben, Ov. – bildl., α) gleichs. begraben u. dgl., me pressit alta quies, begrub mich, ich lag in tiefem Schlafe gefühllos, Verg. – β) nicht aufkommen lassen, verbergen, verhehlen, dolorem, Curt.: curam sub corde, Verg.: alqd ore verschweigen, Verg.: iram, Tac. – e) drückend etwas machen, bilden, caseum, Verg.: lac, Käse machen, Verg. – f) drücken, drängen, verfolgen, hinter jmd. hersein, jmdm. zusetzen, oppidum obsidione, Caes.: hostes, Caes.: cedentem, Liv. epit.: von Jägern, bestias venatione (al. venabulo), Isid. orig. 10, 282: cervum ad retia, in die Netze jagen, Verg. – bildl., verfolgen, zusetzen mit Worten, Fragen usw., alqm, Cic.: alqm verbo, jmd. beim Worte festhalten, Cic. – od. mit Beschuldigungen, alqm criminicus, Ov.: m. folg. Acc. u. Infin., et cum diu pressisset illum tyranni patrem esse, Sen. contr. 1, 7, 13. – durch Mahnen, premi a procuratoribus, gedrängt werden, Cic. ad Att. 6, 1, 3. – od. durch sonstige Forderung, cum ad exeundum premeretur, sehr angetrieben, in ihn gedrungen wurde, Nep.: argumentum, einen Beweis in einem fort verfolgen (= an einem B. festhalten u. auf ihm fußen), Cic.: propositum, fest bei seinem Vorsatze beharren, Ov.: longius videtur recessisse a proposito oratio mea; at mehercule rem ipsam premit, es greift tief in die Sache selbst ein, Sen.: pr. vocem alcis, das Wort jmds. festhalten u. weiter verfolgen (schweigend bei sich bedenken), Verg. Aen. 7, 119 (versch. premere vocem unten no. II, E). – g) beladen, beschweren, befrachten, ratem merce, Tibull.: carinae pressae, Verg.: pressus multo mero, überwältigt, Prop.: phaleras premere auro, schmücken, auslegen, Stat.

    II) prägn.: A) einbrüden, dentes in vite, Ov.: aliquo leviter presso vestigio (Fußtapfe, Spur), Cic. Verr. 4, 53: so auch (bildl.) alcis vestigia non pressa leviter, sed fixa, Cic. Sest. 13: presso vomere, Verg.: ensem, Lucan. – od. aufdrücken, pollicem, Prop. 3, 10, 14 (versch. von unten no. C, a, α): cubitum, den Ellbogen aufstützen, Hor. – übtr., bezeichnen, rem notā, Ov. – B) ausdrücken, a) = auslöschen, ignem, Verg. georg. 3, 85 ed. Ribb. (angef. bei Sen. ep. 95, 68). – b) = auspressen, pressen, sucos, Lucan. 4, 318: balanum (zu Öl), Hor. carm. 3, 29, 4: bacam olivae, oleum, Hor. sat. 2, 4, 69 u. 2, 8, 46: vina, keltern, Hor. epod. 13, 6 (u. so Liberum, Hor. carm. 4, 12, 14): mella, auslassen, Hor. epod. 2, 15: ubera plena, melken, Ov. fast. 4, 769. – C) herabdrücken, herunterlassen, senken, a) eig.: α) übh.: currum, Ov.: mundus premitur devexus in austros, senkt sich herab, Verg.: aulaeum premitur, rollt herab, Hor. (s. aulaeum): dextra pressa, herabgelassen, Sen. poët. – pr. pollicem, den Daumen einschlagen (um jmdm. beim Spiele Glück zu bringen, wie unser »jmdm. den Daumen halten«), Plin. 28, 25 (versch. von oben no. II, A). – β) setzen, pflanzen, virgulta per agros, Verg.: pressos propaginis arcus, Verg. – γ) durch das Herabdrücken machen, bilden, etwas tief machen, graben, fossam, Plin. ep.: sulcum, Verg.: cavernae in altitudinem pressae, tief ausgegraben, Curt.: alveus in solum pressus, tief in den Boden eingeschnitten, Curt. – δ) zu Boden schlagen, tres famulos, Verg.: paucos, Tac. – b) bildl.: α) durch Worte herabsetzen, verkleinern, alqm, Liv.: famam alcis, Tac. – od. im Herzen, verachten, humana omnia, Cic. – β) übertreffen, facta premant annos, Ov.: vetustas laude saecula nostra premat, Prop.: Latonia Nymphas premit, Stat. – γ) beherrschen, populos dicione, Verg.: ventos imperio, Verg. – D) zusammendrücken, zudrücken, a) übh.: alci fauces, Ov.: oculos, Verg.: os, den Mund schließen, Verg.: collum laqueo, zusammenschnüren, erdrosseln, Hor.: presso ter gutture, in drei Absätzen, Verg.: pressus amplexus, eng vereinigt, Sen. poët.: iungere oscula pressa, küssen, Ov.: Nilus obiectu montium pressus, eingeengt, Sen. nat. qu. 4, 2, 8. – b) kurz halten, anziehen, habenas, Verg. Aen. 1, 63 u. 11, 600: prägn., equos currentes, mit dem Zügel anhalten, Ps. Verg. cul. 283. – c) kurz halten, beschneiden, umbram (das Schatten bietende Laub) falce, Verg. georg. 1, 157: Calenā falce vitem, Hor. carm. 1, 31, 9. – bildl., abkürzen, kurz fassen, quae dilatantur a nobis, Zeno sic premebat, Cic. – E) zurückhalten, niederhalten, -drücken, alqm, Tac.: naves nimio ruentium onere pressae, Tac.: pr. sanguinem, zurückdrängen, hemmen, Tac.: cursum, hemmen, Cic.: vestigia, seine Schritte hemmen, stehen bleiben, Verg. (vgl. no. I, 1, a, α): vocem, die St. dämpfen, Verg.; dah. zus. = schweigen, Verg. (versch. vocem alcis, s. oben no. I, 2, f a. E.): ventus premente nebulā cecĭdit, Liv.: vixdum certā luce et eam ipsam premente caligine, ein dicker Nebel nicht durchließ, Liv. – bildl., niederhalten, unterdrücken = nicht aufkommen lassen usw., rem publicam, Tac.: vulgi sermones, Tac.: gentem legionum castris, Tac.: cohibere et premere sensus suos, seine Empfindungen ganz beherrschen u. unterdrücken, Tac.: pavorem vultu, Tac.: ceteras cupiditates huius unius ingenti cupiditate presserunt, Augustin. de civ. dei 5, 14. p. 211, 30 D.2 Vgl. Nipperd. Tac. ann. 14, 5. – u. so eine Pers. polit. niederhalten, unterdrücken, stürzen, alqm (Ggstz. se extollere), Liv.: inimicum, Curt. Vgl. Fabri u. Weißenb. Liv. 22, 12, 12. Weißenb. Liv. 39, 40, 9.

    lateinisch-deutsches > premo

  • 5 premo

    premo, pressī, pressum, ere, drücken, I) im allg.: 1) eig. u. bildl.: a) eig.: α) übh.: natos ad pectora, Verg.: premere anguem, treten auf usw., Verg.: membra paterna rotis inductis, mit dem Wagen über den Leichnam fahren, Ov.: vestigia alcis, betreten, Tac. (vgl. no. II, E): frena dente, beißen in usw., Ov.: alqd ore, kauen, essen, Ov.: iuvenci pressi iugo, angespannt, Ov. – β) v. der Begattung, beschlafen, schänden, alqam, Suet. u. Val. Flacc. – v. Tieren, bespringen, feminas premunt galli, Mart. – b) bildl.: necessitas eum premebat, Cic.: aerumnae me premunt, Sall.: premi aere alieno, Cic.: invidiā et odio populi, Cic. – 2) übtr., a) an etw. streifen, stoßen, etw. berühren, litus, am Ufer hinfahren, sich am Ufer halten, Hor.: insulam premit amnis, umgibt, Ov.: latus, Ov. – b) halten, frena manu, Ov.: premit omnis dextra ferrum, Sil. – c) locum, einen Ort gleichsam drücken, an einem Orte sich oft befinden, forum, Cic.: auch übh. etwas mit seinem Körper drücken, auf etwas sitzen, stehen, liegen, fallen, sich legen od. setzen, torum, liegen auf usw., Ov.: sedilia, Ov.: humum, sich auf die Erde legen, Ov. am. 3, 5, 16; od. auf die Erde fallen, Ov. fast. 4, 844: terga equi, sitzen, reiten auf usw., Ov.: ebur (poet. = kurul. Stuhl), Ov.: axes (poet. = Wagen), Ov.: angustos saltus montium praesidiis, besetzen, sperren, Liv. – d)
    ————
    bedecken, fronde premit crinem, Ov.: canitiem galeā premimus, Verg. – dah. bedecken, verbergen, mons urbis cladem ruinā pressit, Verg.: lumenque obscura luna premit, verbirgt sein Licht, geht unter, Verg.: pr. alqd terrā, vergraben, Hor.: ossa, begraben, Ov. – bildl., α) gleichs. begraben u. dgl., me pressit alta quies, begrub mich, ich lag in tiefem Schlafe gefühllos, Verg. – β) nicht aufkommen lassen, verbergen, verhehlen, dolorem, Curt.: curam sub corde, Verg.: alqd ore verschweigen, Verg.: iram, Tac. – e) drückend etwas machen, bilden, caseum, Verg.: lac, Käse machen, Verg. – f) drücken, drängen, verfolgen, hinter jmd. hersein, jmdm. zusetzen, oppidum obsidione, Caes.: hostes, Caes.: cedentem, Liv. epit.: von Jägern, bestias venatione (al. venabulo), Isid. orig. 10, 282: cervum ad retia, in die Netze jagen, Verg. – bildl., verfolgen, zusetzen mit Worten, Fragen usw., alqm, Cic.: alqm verbo, jmd. beim Worte festhalten, Cic. – od. mit Beschuldigungen, alqm criminicus, Ov.: m. folg. Acc. u. Infin., et cum diu pressisset illum tyranni patrem esse, Sen. contr. 1, 7, 13. – durch Mahnen, premi a procuratoribus, gedrängt werden, Cic. ad Att. 6, 1, 3. – od. durch sonstige Forderung, cum ad exeundum premeretur, sehr angetrieben, in ihn gedrungen wurde, Nep.: argumentum, einen Beweis in einem fort verfolgen (= an einem B. festhalten u. auf ihm fußen), Cic.: proposi-
    ————
    tum, fest bei seinem Vorsatze beharren, Ov.: longius videtur recessisse a proposito oratio mea; at mehercule rem ipsam premit, es greift tief in die Sache selbst ein, Sen.: pr. vocem alcis, das Wort jmds. festhalten u. weiter verfolgen (schweigend bei sich bedenken), Verg. Aen. 7, 119 (versch. premere vocem unten no. II, E). – g) beladen, beschweren, befrachten, ratem merce, Tibull.: carinae pressae, Verg.: pressus multo mero, überwältigt, Prop.: phaleras premere auro, schmücken, auslegen, Stat.
    II) prägn.: A) einbrüden, dentes in vite, Ov.: aliquo leviter presso vestigio (Fußtapfe, Spur), Cic. Verr. 4, 53: so auch (bildl.) alcis vestigia non pressa leviter, sed fixa, Cic. Sest. 13: presso vomere, Verg.: ensem, Lucan. – od. aufdrücken, pollicem, Prop. 3, 10, 14 (versch. von unten no. C, a, α): cubitum, den Ellbogen aufstützen, Hor. – übtr., bezeichnen, rem notā, Ov. – B) ausdrücken, a) = auslöschen, ignem, Verg. georg. 3, 85 ed. Ribb. (angef. bei Sen. ep. 95, 68). – b) = auspressen, pressen, sucos, Lucan. 4, 318: balanum (zu Öl), Hor. carm. 3, 29, 4: bacam olivae, oleum, Hor. sat. 2, 4, 69 u. 2, 8, 46: vina, keltern, Hor. epod. 13, 6 (u. so Liberum, Hor. carm. 4, 12, 14): mella, auslassen, Hor. epod. 2, 15: ubera plena, melken, Ov. fast. 4, 769. – C) herabdrücken, herunterlassen, senken, a) eig.: α) übh.: currum, Ov.: mundus premitur devexus in austros, senkt sich
    ————
    herab, Verg.: aulaeum premitur, rollt herab, Hor. (s. aulaeum): dextra pressa, herabgelassen, Sen. poët. – pr. pollicem, den Daumen einschlagen (um jmdm. beim Spiele Glück zu bringen, wie unser »jmdm. den Daumen halten«), Plin. 28, 25 (versch. von oben no. II, A). – β) setzen, pflanzen, virgulta per agros, Verg.: pressos propaginis arcus, Verg. – γ) durch das Herabdrücken machen, bilden, etwas tief machen, graben, fossam, Plin. ep.: sulcum, Verg.: cavernae in altitudinem pressae, tief ausgegraben, Curt.: alveus in solum pressus, tief in den Boden eingeschnitten, Curt. – δ) zu Boden schlagen, tres famulos, Verg.: paucos, Tac. – b) bildl.: α) durch Worte herabsetzen, verkleinern, alqm, Liv.: famam alcis, Tac. – od. im Herzen, verachten, humana omnia, Cic. – β) übertreffen, facta premant annos, Ov.: vetustas laude saecula nostra premat, Prop.: Latonia Nymphas premit, Stat. – γ) beherrschen, populos dicione, Verg.: ventos imperio, Verg. – D) zusammendrücken, zudrücken, a) übh.: alci fauces, Ov.: oculos, Verg.: os, den Mund schließen, Verg.: collum laqueo, zusammenschnüren, erdrosseln, Hor.: presso ter gutture, in drei Absätzen, Verg.: pressus amplexus, eng vereinigt, Sen. poët.: iungere oscula pressa, küssen, Ov.: Nilus obiectu montium pressus, eingeengt, Sen. nat. qu. 4, 2, 8. – b) kurz halten, anziehen, habenas, Verg. Aen. 1, 63 u. 11, 600: prägn., equos currentes,
    ————
    mit dem Zügel anhalten, Ps. Verg. cul. 283. – c) kurz halten, beschneiden, umbram (das Schatten bietende Laub) falce, Verg. georg. 1, 157: Calenā falce vitem, Hor. carm. 1, 31, 9. – bildl., abkürzen, kurz fassen, quae dilatantur a nobis, Zeno sic premebat, Cic. – E) zurückhalten, niederhalten, -drücken, alqm, Tac.: naves nimio ruentium onere pressae, Tac.: pr. sanguinem, zurückdrängen, hemmen, Tac.: cursum, hemmen, Cic.: vestigia, seine Schritte hemmen, stehen bleiben, Verg. (vgl. no. I, 1, a, α): vocem, die St. dämpfen, Verg.; dah. zus. = schweigen, Verg. (versch. vocem alcis, s. oben no. I, 2, f a. E.): ventus premente nebulā cecĭdit, Liv.: vixdum certā luce et eam ipsam premente caligine, ein dicker Nebel nicht durchließ, Liv. – bildl., niederhalten, unterdrücken = nicht aufkommen lassen usw., rem publicam, Tac.: vulgi sermones, Tac.: gentem legionum castris, Tac.: cohibere et premere sensus suos, seine Empfindungen ganz beherrschen u. unterdrücken, Tac.: pavorem vultu, Tac.: ceteras cupiditates huius unius ingenti cupiditate presserunt, Augustin. de civ. dei 5, 14. p. 211, 30 D.2 Vgl. Nipperd. Tac. ann. 14, 5. – u. so eine Pers. polit. niederhalten, unterdrücken, stürzen, alqm (Ggstz. se extollere), Liv.: inimicum, Curt. Vgl. Fabri u. Weißenb. Liv. 22, 12, 12. Weißenb. Liv. 39, 40, 9.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > premo

  • 6 humani

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humani

  • 7 humanum

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humanum

  • 8 humanus

    hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo init.), a, um, adj. [homo], of or belonging to man, human.
    I.
    In gen.:

    esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,

    Cic. Rosc. Am. 22, 63:

    simulacra,

    id. Rep. 3, 9:

    caput,

    a human head, Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,):

    humana qui dape pavit equas,

    Ov. H. 9, 68:

    Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,

    Flor. 3, 5, 10:

    hostiae,

    human sacrifices, Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7:

    lac,

    human milk, Plin. 28, 9, 33, § 123:

    nec distare humana carne suillam,

    Juv. 14, 98:

    carnibus humanis vesci,

    id. 15, 13:

    societas generis humani,

    of the human race, Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88:

    omnium divinarum humanarumque rerum,

    Cic. Lael. 6, 20;

    v. divinus: amor,

    id. ib. 21, 81:

    natura,

    id. Rep. 1, 14:

    virtus,

    id. ib. 1, 7 fin.:

    casus,

    id. Lael. 2, 7:

    cultus,

    id. de Or. 1, 8, 33:

    humanissima voluptas,

    id. Ac. 2, 41, 127:

    ignes,

    i. e. which men daily use, Plin. 2, 107, 111, § 239:

    dapes,

    i. e. human excrements, id. 17, 9, 6, § 51:

    memoria,

    Tac. A. 11, 14:

    ultra modum humanum,

    id. ib. 11, 21:

    humanum facinus factumst,

    customary, Plaut. Truc. 2, 1, 8:

    nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,

    of superhuman size, Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.:

    scelus,

    committed against men, Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.):

    persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,

    Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est;

    alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,

    Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25:

    humano quodam modo,

    Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.;

    3, 97: ne vinum... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,

    Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
    A.
    hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.—
    B.
    hūmānum, i, n., that which is human, mortal, etc.: ignem magnum hic faciam. Dae. Quine ut humanum exuras tibi? Plaut. Rud. 3, 4, 62:

    non hercle humanust ergo: nam volturio plus humani credost,

    id. Mil. 4, 2, 53:

    si quicquam in vobis non dico civilis sed humani esset,

    Liv. 5, 4, 9:

    pulcher et humano major trabeaque decorus Romulus,

    Ov. F. 2, 503 (but in Cic. Att. 13, 21, 5, homo is the true reading):

    homo sum: humani nihil a me alienum puto,

    Ter. Heaut. 1, 1, 25:

    Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela, 1, 8, 10: si in Pompeio quid humani evenisset,

    Sall. H. Fragm. 5, 16 Dietsch.—
    C.
    Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life:

    qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,

    Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.:

    despicientem omnia humana,

    id. Rep. 1, 17; and:

    haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,

    id. ib. 6, 19:

    si quicquam humanorum certi est,

    Liv. 5, 33, 1:

    deos esse et non neglegere humana,

    id. 3, 56, 7.— Comp. (very rare):

    respiratio humanior,

    i. e. freer, Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
    II.
    In partic.
    A.
    Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.:

    comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,

    Plaut. Most. 3, 2, 127:

    Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,

    Cic. de Sen. 17, 59; cf.:

    homo facillimus atque humanissimus,

    id. Att. 16, 16, C, 12:

    humani ingeni Mansuetique animi officia,

    Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5:

    Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,

    Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4). —
    B.
    Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Civ. Div. 1, 1, 2; cf.:

    homo doctissimus atque humanissimus,

    id. Verr. 2, 4, 44, § 98:

    homines periti et humani,

    id. ib. 2, 5, 28, §

    70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,

    id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.;

    see the entire chap.): humanissimussermo,

    Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
    1.
    (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
    (α).
    Form humane:

    vix humane patitur,

    Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, [p. 870] Hor. Ep. 2, 2, 70:

    morbos toleranter atque humane ferunt,

    Cic. Tusc. 2, 27, 65.—
    (β).
    Form humaniter:

    docebo profecto, quid sit humaniter vivere,

    Cic. Fam. 7, 1, 5:

    sin aliter acciderit, humaniter feremus,

    id. Att. 1, 2, 1.—
    b.
    Comp.:

    si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,

    Cic. Tusc. 3, 27, 64.—
    2.
    In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
    (α).
    Form humane: Hirtium aliquid ad te sumpathôs de me scripsisse facile patior:

    fecit enim humane,

    Cic. Att. 12, 44, 1.—
    (β).
    Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21:

    fecit humaniter Licinius,

    id. Q. Fr. 2, 1, 1.—
    b.
    Sup.:

    quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,

    Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20:

    quam humanissime scribere,

    id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:

    ducem se itineris humanissime promisit,

    Petr. 8.

    Lewis & Short latin dictionary > humanus

  • 9 humanus

    hūmānus, a, um (homo), menschlich, I) im allg.: facies, Cic.: genus (Geschlecht), Cic.: gentes, Liv.: casus, Ov.: ignes, Feuer, die die Menschen täglich zu ihrem Gebrauche machen, Plin.: vita, Cic.: res humanae, menschliche Dinge od. Angelegenheiten, das Irdische, die irdischen Güter, das Diesseits, die Welt (Ggstz. res divinae), Cic. u.a.; u. menschliche Begebenheiten, Schicksale, Cic. u.a.: h. vox, Liv. fr. u. Plin.: hostia, Menschenopfer, Cic., Sall. fr. u.a.: cibi, Menschenfleisch, Flor.: dapes, Menschenfleisch, Ov., Menschenkot, Plin.: urina, Augustin.: scelus, gegen die Menschen, Liv.: conspectus ab utraque acie aliquanto augustior (habitu) humano visus, er erschien beiden Heeren als ein übermenschliches Wesen, Liv.: voluptas humanissima, Cic. – humanum est, das ist etwas Menschliches, Ter. adelph. 471. Cic. Verr. 5, 117. – humano quodam modo, auf eine echt menschliche Weise, Quint. 10, 3, 15. – subst., a) hūmānus, ī, m., ein menschliches Wesen, einer aus dem Menschengeschlecht, Romulus humano maior, Ov. fast. 2, 503: ebenso Plur. humani, menschliche Wesen, Menschenkinder, Lucr. 3, 80 u. 835. Varro sat. Men. 289: u. Genet. Plur. synkop., aeternûm humanûm (= deorum hominumque) sator, Pacuv. tr. 295. – b) hūmāna, ae, f. (sc. caro), Menschenfleisch, Tert. de anim. 32. – c) hūmānum, ī, n., Menschliches = menschliches Wesen, menschliches Geschick, menschliches Gefühl u. dgl., bes. im Genet. bei nihil u. ähnl., zB. Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela 1, 8, 10 (1. § 48): si in Pompeio quid humani evenisset, Sall. hist. 5, 16 (20): homo sum; humani nil a me alienum puto, Ter. heaut. 77. – d) hūmāna, ōrum, n., α) die menschlichen Dinge, -Angelegenheiten, die irdischen Güter od. Schwächen, das Irdische (Ggstz. caelestia, divina), de divinis atque humanis cernitur, Plaut.: divina atque humana (göttl. u. menschl. Recht) promiscua habere, Sall.: humana miscere divinis, Liv.: humana (die menschlichen Schwächen) ad deos transferre (Ggstz. divina [die göttlichen Eigenschaften] ad nos), Cic.: deos non humana neglegere fremunt, Liv.: agentibus divina (Opfer, Auspizien) humanaque (u. Befehle, Anordnungen) consulibus, Liv. – β) was zum Lose der Menschen gehört, was einen Menschen treffen kann, die menschlichen Begebnisse, -Leiden, -Schicksale, ferre humana, Cic., humana humanitus od. humane, Afran. fr. u. Cic.: omnia humana tolerabilia ducere, Cic.: fortuna humana fingit artatque ut lubet, Plaut. – II) insbes.: A) menschlich = menschenfreundlich, leutselig, liebreich, freundlich (Ggstz. inhumanus, superbus), erga alqm, Cic.: homo humanissimus, Cic.: ingenium, Cic.: sensus humanissimus, Planc. in Cic. ep. – B) von seiner Bil dung, sein gebildet (Ggstz. immanis), gens humana atque docta (Ggstz. immanis atque barbara), Cic.: Syracusani homines periti et humani, Cic.: Scipio homo humanissimus, Cic. – C) menschlich, dem Menschen angemessen, vestis humanior, anständigere Kleidung, Petron. 117: cibi humaniores, Cael. Aur. de morb. chron. 2, 14, 209. – dah. = ungehindert, ungehemmt, respiratio humanior, Cael. Aur. de morb. acut. 2, 1, 2. – / Archaist. hemonus, Paul. ex Fest. 100, 5 (wo ›hemona‹ humana dicebant).

    lateinisch-deutsches > humanus

  • 10 humanus

    hūmānus, a, um (homo), menschlich, I) im allg.: facies, Cic.: genus (Geschlecht), Cic.: gentes, Liv.: casus, Ov.: ignes, Feuer, die die Menschen täglich zu ihrem Gebrauche machen, Plin.: vita, Cic.: res humanae, menschliche Dinge od. Angelegenheiten, das Irdische, die irdischen Güter, das Diesseits, die Welt (Ggstz. res divinae), Cic. u.a.; u. menschliche Begebenheiten, Schicksale, Cic. u.a.: h. vox, Liv. fr. u. Plin.: hostia, Menschenopfer, Cic., Sall. fr. u.a.: cibi, Menschenfleisch, Flor.: dapes, Menschenfleisch, Ov., Menschenkot, Plin.: urina, Augustin.: scelus, gegen die Menschen, Liv.: conspectus ab utraque acie aliquanto augustior (habitu) humano visus, er erschien beiden Heeren als ein übermenschliches Wesen, Liv.: voluptas humanissima, Cic. – humanum est, das ist etwas Menschliches, Ter. adelph. 471. Cic. Verr. 5, 117. – humano quodam modo, auf eine echt menschliche Weise, Quint. 10, 3, 15. – subst., a) hūmānus, ī, m., ein menschliches Wesen, einer aus dem Menschengeschlecht, Romulus humano maior, Ov. fast. 2, 503: ebenso Plur. humani, menschliche Wesen, Menschenkinder, Lucr. 3, 80 u. 835. Varro sat. Men. 289: u. Genet. Plur. synkop., aeternûm humanûm (= deorum hominumque) sator, Pacuv. tr. 295. – b) hūmāna, ae, f. (sc. caro), Menschenfleisch, Tert. de anim. 32. – c)
    ————
    hūmānum, ī, n., Menschliches = menschliches Wesen, menschliches Geschick, menschliches Gefühl u. dgl., bes. im Genet. bei nihil u. ähnl., zB. Satyris praeter effigiem nihil humani, Mela 1, 8, 10 (1. § 48): si in Pompeio quid humani evenisset, Sall. hist. 5, 16 (20): homo sum; humani nil a me alienum puto, Ter. heaut. 77. – d) hūmāna, ōrum, n., α) die menschlichen Dinge, -Angelegenheiten, die irdischen Güter od. Schwächen, das Irdische (Ggstz. caelestia, divina), de divinis atque humanis cernitur, Plaut.: divina atque humana (göttl. u. menschl. Recht) promiscua habere, Sall.: humana miscere divinis, Liv.: humana (die menschlichen Schwächen) ad deos transferre (Ggstz. divina [die göttlichen Eigenschaften] ad nos), Cic.: deos non humana neglegere fremunt, Liv.: agentibus divina (Opfer, Auspizien) humanaque (u. Befehle, Anordnungen) consulibus, Liv. – β) was zum Lose der Menschen gehört, was einen Menschen treffen kann, die menschlichen Begebnisse, - Leiden, -Schicksale, ferre humana, Cic., humana humanitus od. humane, Afran. fr. u. Cic.: omnia humana tolerabilia ducere, Cic.: fortuna humana fingit artatque ut lubet, Plaut. – II) insbes.: A) menschlich = menschenfreundlich, leutselig, liebreich, freundlich (Ggstz. inhumanus, superbus), erga alqm, Cic.: homo humanissimus, Cic.: ingenium, Cic.: sensus humanissimus, Planc. in Cic. ep. – B) von seiner Bil-
    ————
    dung, sein gebildet (Ggstz. immanis), gens humana atque docta (Ggstz. immanis atque barbara), Cic.: Syracusani homines periti et humani, Cic.: Scipio homo humanissimus, Cic. – C) menschlich, dem Menschen angemessen, vestis humanior, anständigere Kleidung, Petron. 117: cibi humaniores, Cael. Aur. de morb. chron. 2, 14, 209. – dah. = ungehindert, ungehemmt, respiratio humanior, Cael. Aur. de morb. acut. 2, 1, 2. – Archaist. hemonus, Paul. ex Fest. 100, 5 (wo ›hemona‹ humana dicebant).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > humanus

  • 11 in

    1.
    in (old forms endŏ and indŭ, freq. in ante-class. poets; cf. Enn. ap. Gell. 12, 4; id. ap. Macr. S. 6, 2; Lucil. ap. Lact. 5, 9, 20; Lucr. 2, 1096; 5, 102; 6, 890 et saep.), prep. with abl. and acc. [kindr. with Sanscr. an; Greek en, en-tha, en-then, eis, i. e. en-s, ana; Goth. ana; Germ. in], denotes either rest or motion within or into a place or thing; opp. to ex; in, within, on, upon, among, at; into, to, towards.
    I.
    With abl.
    A.
    In space.
    1.
    Lit., in (with abl. of the place or thing in which):

    aliorum fructus in terra est, aliorum et extra,

    Plin. 19, 4, 22, § 61:

    alii in corde, alii in cerebro dixerunt animi esse sedem et locum,

    Cic. Tusc. 1, 9, 19:

    eo in rostris sedente suasit Serviliam legem Crassus,

    id. Brut. 43, 161:

    qui sunt cives in eadem re publica,

    id. Rep. 1, 32 fin.:

    facillimam in ea re publica esse concordiam, in qua idem conducat omnibus,

    id. ib.:

    T. Labienus ex loco superiore, quae res in nostris castris gererentur, conspicatus,

    Caes. B. G. 2, 26, 4:

    quod si in scaena, id est in contione verum valet, etc.,

    Cic. Lael. 26, 97:

    in foro palam Syracusis,

    id. Verr. 2, 2, 33, § 81:

    plures in eo loco sine vulnere quam in proelio aut fuga intereunt,

    Caes. B. C. 2, 35:

    tulit de caede, quae in Appia via facta esset,

    Cic. Mil. 6, 15:

    in via fornicata,

    Liv. 22, 36:

    vigebat in illa domo mos patrius et disciplina,

    Cic. de Sen. 11, 37:

    in domo furtum factum ab eo qui domi fuit,

    Quint. 5, 10, 16:

    nupta in domo,

    Liv. 6, 34, 9:

    copias in castris continent,

    in, within, Caes. B. C. 1, 66:

    cum in angusto quodam pulpito stans diceret,

    Quint. 11, 3, 130:

    se ac suos in vehiculo conspici,

    Liv. 5, 40, 10:

    malo in illa tua sedecula sedere, quam in istorum sella curuli,

    Cic. Att. 4, 10:

    sedere in solio,

    id. Fin. 2, 21, 66:

    Albae constiterant, in urbe opportuna,

    id. Phil. 4, 2, 6. —

    Sometimes, also, with names of places: omnes se ultro sectari in Epheso memorat mulieres,

    Plaut. Mil. 3, 1, 182:

    heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo,

    Ter. Eun. 3, 4, 1:

    navis et in Cajeta est parata nobis et Brundisii,

    Cic. Att. 8, 3, 6:

    complures (naves) in Hispali faciendas curavit,

    Caes. B. C. 2, 18:

    caesos in Marathone ac Salamine,

    Quint. 12, 10, 24:

    in Berenice urbe Troglodytarum,

    Plin. 2, 73, 75, § 183.—
    2.
    In indicating a multitude or number, of, in, or among which a person or thing is, in, among (= gen. part.):

    in his poeta hic nomen profitetur suum,

    Ter. Eun. prol. 3:

    Thales, qui sapientissimus in septem fuit,

    Cic. Leg. 2, 11, 26:

    peto ut eum complectare, diligas, in tuis habeas,

    id. Fam. 13, 78, 2; cf.:

    in perditis et desperatis,

    id. ib. 13, 56, 1:

    omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis,

    id. de Sen. 19, 71:

    dolor in maximis malis ducitur,

    id. Leg. 1, 11, 31:

    justissimus unus in Teucris,

    Verg. A. 2, 426:

    cecidere in pugna ad duo milia... in his quatuor Romani centuriones,

    Liv. 27, 12, 16:

    in diis et feminae sunt,

    Lact. 1, 16, 17.—
    3.
    Of analogous relations of place or position:

    sedere in equo,

    on horseback, id. Verr. 2, 5, 10:

    quid legati in equis,

    id. Pis. 25, 60:

    sedere in leone,

    Plin. 35, 10, 36, § 109:

    in eo flumine pons erat,

    on, over, Caes. B. G. 2, 5:

    in herboso Apidano,

    on the banks of, Prop. 1, 3, 6:

    in digitis,

    on tiptoe, Val. Fl. 4, 267:

    castra in limite locat,

    on the rampart, Tac. A. 1, 50:

    ipse coronam habebat unam in capite, alteram in collo,

    on, Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27:

    oleae in arbore,

    Cels. 2, 24:

    Caesaris in barbaris erat nomen obscurius,

    among, Caes. B. C. 1, 61:

    in ceteris nationibus, Cels. praef. 1: qui in Brutiis praeerat,

    Liv. 25, 16, 7:

    in juvenibus,

    Quint. 11, 1, 32:

    nutus in mutis pro sermone est,

    id. 11, 3, 66.—Of dress, like cum, q. v.:

    in veste candida,

    Liv. 45, 20, 5; 34, 7, 3:

    in calceis,

    id. 24, 38, 2:

    in insignibus,

    id. 5, 41, 2:

    in tunicis albis,

    Plin. Ep. 7, 27, 13:

    in Persico et vulgari habitu,

    Curt. 3, 3, 4:

    in lugubri veste,

    id. 10, 5, 17:

    in Tyriis,

    Ov. A. A. 2, 297:

    in Cois,

    id. ib. v. 298; cf.:

    homines in catenis Romam mittere,

    Liv. 29, 21, 12; 32, 1, 8: quis multa te in rosa urget, etc., Hor C. 1, 5, 1; so, in viola aut in rosa, Cic. Tusc. [p. 912] 5, 26, 73.—So of arms:

    duas legiones in armis,

    Caes. B. G. 7, 11, 6; cf. Verg. A. 3, 395:

    in armis hostis,

    under arms, Ov. M. 12,65:

    quae in ore atque in oculis provinciae gesta sunt (= coram),

    Cic. Verr. 2, 2, 33, § 81; so,

    in oculis provinciae,

    id. Q. Fr. 1, 1, 2:

    in oculis omnium,

    id. ib. 1, 3, 7:

    divitiae, decus, gloria in oculis sita sunt,

    Sall. C. 20, 14; Curt. 4, 13, 1; Liv. 22, 12, 6:

    Julianus in ore ejus (Vitellii) jugulatur,

    Tac. H. 3, 77; Sen. Ben. 7, 19, 7.—Of a passage in any writing (but when the author is named, by meton., for his works, apud is used, Krebs, Antibarb. p. 561):

    in populorum institutis aut legibus,

    Cic. Leg. 1, 15, 42:

    in illis libris qui sunt de natura deorum,

    id. Fat. 1, 1:

    in Timaeo dicit,

    id. N. D. 1, 12, 30:

    epistula, in qua omnia perscripta erant,

    Nep. Pelop. 3, 2:

    perscribit in litteris, hostes ab se discessisse,

    Caes. B. G. 5, 49; but in is also used with an author's name when, not a place in his book, but a feature of his style, etc., is referred to:

    in Thucydide orbem modo orationis desidero,

    Cic. Or. 71, 234:

    in Herodoto omnia leniter fluunt,

    Quint. 9, 4, 18.—Of books:

    libri oratorii diu in manibus fuerunt,

    Cic. Att. 4, 13, 2; id. Lael. 25, 96; but more freq. trop.: in manibus habere, tenere, etc., to be engaged, occupied with, to have under control or within reach:

    philosophi quamcunque rem habent in manibus,

    id. Tusc. 5, 7, 18:

    quam spem nunc habeat in manibus, exponam,

    id. Verr. 1, 6, 16:

    rem habere in manibus,

    id. Att. 6, 3, 1; cf.:

    neque mihi in manu fuit Jugurtha qualis foret,

    in my power, Sall. J. 14, 4:

    postquam nihil esse in manu sua respondebatur,

    Liv. 32, 24, 2:

    quod ipsorum in manu sit,... bellum an pacem malint,

    Tac. A. 2, 46; but, cum tantum belli in manibus esset, was in hand, busied (cf.:

    inter manus),

    Liv. 4, 57, 1; so,

    quorum epistulas in manu teneo,

    Cic. Phil. 12, 4, 9; cf. id. Att. 2, 2, 2:

    in manu poculum tenens,

    id. Tusc. 1, 29, 71:

    coronati et lauream in manu tenentes,

    Liv. 40, 37, 3; Suet. Claud. 15 fin. —Of that which is thought of as existing in the mind, memory, character, etc.:

    in animo esse,

    Cic. Fam. 14, 11:

    in animo habere,

    id. Rosc. Am. 18, 52:

    lex est ratio insita in natura,

    id. Leg. 1, 6, 18:

    in memoria sedere,

    id. de Or. 2, 28, 122; cf.:

    tacito mutos volvunt in pectore questus,

    Luc. 1, 247:

    quanta auctoritas fuit in C. Metello!

    Cic. de Sen. 17, 61. —So freq. of a person's qualities of mind or character:

    erat in eo summa eloquentia, summa fides,

    Cic. Mur. 28, 58; cf.:

    in omni animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis,

    id. Fin. 4, 41, 37:

    si quid artis in medicis est,

    Curt. 3, 5, 13; cf.:

    nibil esse in morte timendum,

    Lucr. 3, 866.— Esp., in eo loco, in that state or condition:

    in eo enim loco res sunt nostrae, ut, etc.,

    Liv. 7, 35, 7: si vos in eo loco essetis, quid aliud fecissetis? Cat. ap. Quint. 9, 2, 21; so,

    quo in loco, etc.: cum ex equitum et calonum fuga, quo in loco res essent, cognovissent,

    Caes. B. G. 2, 26:

    videtis, quo in loco res haec siet, Ter Phorm. 2, 4, 6: quod ipse, si in eodem loco esset, facturus fuerit,

    Liv. 37, 14, 5.—Hence, without loco, in eo esse ut, etc., to be in such a condition, etc.:

    non in eo esse Carthaginiensium res, ut Galliam armis obtineant,

    Liv. 30, 19, 3:

    cum res non in eo esset, ut Cyprum tentaret,

    id. 33, 41, 9; 8, 27, 3; 2, 17, 5; Nep. Mil. 7, 3; id. Paus. 5, 1 (cf. I. C. 1. infra).—
    B.
    In time, indicating its duration, in, during, in the course of:

    feci ego istaec itidem in adulescentia,

    in my youth, when I was young, Plaut. Bacch. 3, 3, 6:

    in tempore hoc,

    Ter. And. 4, 5, 24:

    in hoc tempore,

    Tac. A. 13, 47:

    in tali tempore,

    Sall. C. 48, 5; Liv. 22, 35; 24, 28 al.:

    in diebus paucis,

    Ter. And. 1, 1, 77:

    in brevi spatio,

    id. Heaut. 5, 2, 2; Suet. Vesp. 4:

    in qua aetate,

    Cic. Brut. 43 fin.:

    in ea aetate,

    Liv. 1, 57:

    in omni aetate,

    Cic. de Sen. 3, 9:

    in aetate, qua jam Alexander orbem terrarum subegisset,

    Suet. Caes. 7:

    qua (sc. Iphigenia) nihil erat in eo quidem anno natum pulchrius,

    in the course of, during the year, Cic. Off. 3, 25, 95 (al. eo quidem anno):

    nihil in vita se simile fecisse,

    id. Verr. 2, 3, 91: nihil in vita vidit calamitatis A. Cluentius. id. Clu. 6, 18:

    in tota vita inconstans,

    id. Tusc. 4, 13, 29.—
    b.
    In tempore, at the right or proper time, in time (Cic. uses only tempore; v. tempus): eccum ipsum video in tempore huc se recipere, Ter. Phorm. 2, 4, 24:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5:

    spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit,

    id. 2, 47:

    rebellaturi,

    Tac. A. 12, 50:

    atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam,

    Ter. And. 3, 2, 52: in tempore, opportune. Nos sine praepositione dicimus tempore et tempori, Don. ad Ter. And. 4, 4, 19.—
    c.
    In praesentia and in praesenti, at present, now, at this moment, under these circumstances:

    sic enim mihi in praesentia occurrit,

    Cic. Tusc. 1, 8, 14:

    vestrae quidem cenae non solum in praesentia, sed etiam postero die jucundae sunt,

    id. ib. 5, 35, 100:

    id quod unum maxime in praesentia desiderabatur,

    Liv. 21, 37:

    haec ad te in praesenti scripsi, ut, etc.,

    for the present, Cic. Fam. 2, 10, 4.—
    d.
    With gerunds and fut. pass. participles, to indicate duration of time, in:

    fit, ut distrahatur in deliberando animus,

    Cic. Off. 1, 3, 9; id. Fam. 2, 6, 2:

    vitiosum esse in dividendo partem in genere numerare,

    id. Fin. 2, 9, 26:

    quod in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilarat,

    id. Cat. 3, 3, 6:

    ne in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret,

    Caes. B. G. 2, 21:

    in agris vastandis incendiisque faciendis hostibus,

    in laying waste, id. ib. 5, 19:

    in excidenda Numantia,

    Cic. Off. 1, 22, 76:

    cum in immolanda Iphigenia tristis Calchas esset,

    id. Or. 21, 74.—
    C.
    In other relations, where a person or thing is thought of as in a certain condition, situation, or relation, in:

    qui magno in aere alieno majores etiam possessiones habent,

    Cic. Cat. 2, 8, 18:

    se in insperatis repentinisque pecuniis jactare,

    id. Cat. 2, 9, 20:

    Larinum in summo timore omnium cum armatis advolavit,

    id. Clu. 8, 25.—

    So freq., of qualities or states of mind: summa in sollicitudine ac timore Parthici belli,

    Caes. B. C. 3, 31:

    torpescentne dextrae in amentia illa?

    Liv. 23, 9, 7:

    hunc diem perpetuum in laetitia degere,

    Ter. Ad. 4, 1, 5; Cic. Cat. 4, 1, 2:

    in metu,

    Tac. A. 14, 43:

    in voluptate,

    Cic. Fin. 1, 19, 62:

    alicui in amore esse,

    beloved, id. Verr. 2, 4, 1, § 3:

    alicui in amoribus esse,

    id. Att. 6, 1, 12:

    res in invidia erat,

    Sall. J. 25, 5; Liv. 29, 37, 17: sum in expectatione omnium rerum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 10:

    num... Diogenem Stoicum coegit in suis studiis obmutescere senectus?

    in his studies, Cic. de Sen. 7, 21:

    mirificam cepi voluptatem ex tua diligentia: quod in summis tuis occupationibus mihi tamen rei publicae statum per te notum esse voluisti,

    even in, notwithstanding your great occupations, id. Fam. 3, 11, 4.—

    So freq., of business, employment, occupations, etc.: in aliqua re versari,

    Cic. Verr. 2, 4, 47, § 105:

    similia iis, quae in consilio dixerat,

    Curt. 5, 5, 23:

    in certamine armorum atque in omni palaestra quid satis recte cavetur,

    Quint. 9, 4, 8:

    agi in judiciis,

    id. 11, 1, 78:

    tum vos mihi essetis in consilio,

    Cic. Rep. 3, 18, 28:

    in actione... dicere,

    Quint. 8, 2, 2.—Of an office, magistracy:

    in quo tum magistratu forte Brutus erat,

    Liv. 1, 59, 7; 4, 17, 1:

    in eo magistratu pari diligentia se praebuit,

    Nep. Han. 7, 5 (cf. B. 1. supra):

    in ea ipsa causa fuit eloquentissimus,

    Cic. Brut, 43, 160:

    qui non defendit nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio, quam, etc.,

    is in the wrong, acts wrongly, id. Off. 1, 7, 23:

    etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

    is wrong, id. Fin. 5, 11, 31:

    non sunt in eo genere tantae commoditates corporis,

    id. ib. 4, 12, 29; cf.:

    an omnino nulla sit in eo genere distinctio,

    id. Or. 61, 205:

    Drusus erat de praevaricatione absolutus in summa quatuor sententiis,

    on the whole, Cic. Q. Fr. 2, 16; cf.:

    et in omni summa, ut mones, valde me ad otium pacemque converto,

    id. ib. 3, 5, 5;

    but, in summa, sic maxime judex credit, etc.,

    in a word, in fine, Quint. 9, 2, 72; Auct. B. Alex. 71; Just. 37, 1, 8:

    horum (juvenum) inductio in parte simulacrum decurrentis exercitus erat: ex parte elegantioris exercitii quam militaris artis,

    in part, Liv. 44, 9, 5; cf.:

    quod mihi in parte verum videtur,

    Quint. 2, 8, 6:

    patronorum in parte expeditior, in parte difficilior interrogatio est,

    id. 5, 7, 22:

    hoc facere in eo homine consueverunt,

    in the case of, Caes. B. G. 7, 21:

    in furibus aerarii,

    Sall. C. 52, 12:

    Achilles talis in hoste fuit,

    Verg. A. 2, 540:

    in hoc homine saepe a me quaeris, etc.,

    in the case of, Cic. Verr. 2, 3, 3, § 6: in nominibus impiis, Sall. C. 51, 15:

    suspectus et in morte matris fuit,

    Suet. Vit. 14:

    qui praesentes metuunt, in absentia hostes erunt, = absentes,

    Curt. 6, 3, 8 (cf. I. B. c. supra).—Of the meaning of words, etc.:

    non solum in eodem sensu, sed etiam in diverso, eadem verba contra,

    Quint. 9, 3, 36:

    aliter voces aut eaedem in diversa significatione ponuntur,

    id. 9, 3, 69:

    Sallustius in significatione ista non superesse sed superare dicit,

    Gell. 1, 22, 15:

    stips non dicitur in significatione trunci,

    Charis. 1, 18, 39:

    semper in significatione ea hortus,

    Plin. 19, 4, 19, § 50. —
    2.
    In with abl. of adjj. is used with the verbs esse and habere to express quality:

    cum exitus haud in facili essent, i. e. haud faciles,

    Liv. 3, 8, 9:

    adeo moderatio tuendae libertatis in difficili est,

    id. 3, 8, 11; 3, 65, 11; but mostly with adjj. of the first and second declension:

    in obscuro esse, Liv. praef. § 3: in dubio esse,

    id. 2, 3, 1; 3, 19, 8; Ov. H. 19, 174:

    dum in dubiost animus,

    Ter. And. 1, 5, 31; 2, 2, 10:

    in integro esse,

    Cic. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 11, 15, 4:

    in incerto esse,

    Liv. 5, 28, 5:

    in obvio esse,

    id. 37, 23, 1:

    in tuto esse,

    id. 38, 4, 10; cf.:

    videre te in tuto,

    Cat. 30, 6:

    in aequo esse,

    Liv. 39, 37, 14; Tac. A. 2, 44:

    in expedito esse,

    Curt. 4, 2, 22:

    in proximo esse,

    Quint. 1, 3, 4:

    in aperto esse,

    Sall. C. 5, 3:

    in promisco esse,

    Liv. 7, 17, 7:

    in augusto esse,

    Cels. 5, 27, 2:

    in incerto haberi,

    Sall. J. 46, 8; Tac. A. 15, 17:

    in levi habitum,

    id. H. 2, 21; cf.:

    in incerto relinquere,

    Liv. 5, 28, 5; Tac. H. 2, 83.
    II.
    With acc.
    A.
    In space, with verbs of motion, into or to a place or thing (rarely with names of towns and small islands;

    v. Zumpt, Gram. § 398): influxit non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem,

    Cic. Rep. 2, 19:

    in Ephesum advenit,

    Plaut. Mil. 2, 1, 35:

    in Epirum venire,

    Cic. Att. 13, 25, 3:

    ibo in Piraeeum, visamque, ecquae advenerit in portum ex Epheso navis mercatoria,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 2: venio ad Piraeea, in quo magis reprehendendus sum, quod... Piraeea scripserim, non Piraeeum, quam in quod addiderim;

    non enim hoc ut oppido praeposui, sed ut loco,

    Cic. Att. 7, 3, 10:

    se contulisse Tarquinios, in urbem Etruriae florentissimam,

    id. Rep. 2, 19:

    remigrare in domum veterem e nova,

    id. Ac. 1, 4, 13:

    cum in sua rura venerunt,

    id. Tusc. 5, 35, 102:

    a te ipso missi in ultimas gentes,

    id. Fam. 15, 9:

    in Ubios legatos mittere,

    Caes. B. G. 4, 11:

    dein Thalam pervenit, in oppidum magnum et opulentum,

    Sall. J. 75, 1:

    Regillum antiquam in patriam se contulerat,

    Liv. 3, 58, 1:

    abire in exercitum,

    Plaut. Am. prol. 102.— With nuntio:

    cum id Zmyrnam in contionem nuntiatum est,

    Tac. A. 4, 56:

    nuntiatur in castra,

    Lact. Most. Pers. 46; cf.:

    allatis in castra nuntiis,

    Tac. H. 4, 32: in manus sumere, tradere, etc., into one's hands:

    iste unumquodque vas in manus sumere,

    Cic. Verr. 2, 4, 27, § 63:

    Falerios se in manus Romanis tradidisse,

    Liv. 5, 27, 3.—Rarely with the verbs ponere, collocare, etc. (pregn., i. e. to bring into... and place there):

    in crimen populo ponere,

    Plaut. Trin. 3, 3, 10:

    ut liberos, uxores suaque omnia in silvas deponerent,

    Caes. B. G. 4, 19:

    duplam pecuniam in thesauros reponi,

    Liv. 29, 19, 7:

    prius me collocavi in arborem,

    Plaut. Aul. 4, 8, 6:

    sororem et propinquas suas nuptum in alias civitates collocasse,

    Caes. B. G. 1, 18.— Motion in any direction, up to, to, into, down to:

    in caelum ascendere,

    Cic. Lael. 23 fin.:

    filium ipse paene in umeros suos extulisset,

    id. de Or. 1, 53, 228:

    tamquam in aram confugitis ad deum,

    up to the altar, id. Tusc. 3, 10, 25:

    Saturno tenebrosa in Tartara misso,

    Ov. M. 1, 113:

    in flumen deicere,

    Cic. Rosc. Am. 25, 70; Nep. Chab. 4, 3.—
    2.
    Denoting mere direction towards a place or thing, and hence sometimes joined with versus, towards:

    quid nunc supina sursum in caelum conspicis,

    Plaut. Cist. 2, 3, 78:

    si in latus aut dextrum aut sinistrum, ut ipsi in usu est, cubat,

    Cels. 2, 3:

    Belgae spectant in septentriones et orientem solem,

    Caes. B. G. 1, 1:

    in orientem Germaniae, in occidentem Hispaniae obtenditur, Gallis in meridiem etiam inspicitur,

    Tac. Agr. 10:

    in laevum prona nixus sedet Inachus urna,

    Stat. Th. 2, 218.—With versus:

    castra ex Biturigibus movet in Arvernos versus,

    towards, Caes. B. G. 7, 8 fin.:

    in Galliam versus movere,

    Sall. C. 56, 4: in [p. 913] ltaliam versus, Front. Strat. 1, 4, 11:

    si in urbem versus venturi erant,

    Plin. Ep. 10, 82. —
    3.
    So of that which is thought of as entering into the mind, memory, etc. (cf. I. A. 2. fin.):

    in memoriam reducere,

    Cic. Inv 1, 52, 98:

    in animum inducere,

    Liv. 27, 9:

    in mentem venire,

    Cic. Fam. 7, 3:

    frequens imitatio transit in mores,

    Quint. 1, 11, 3. —

    Or into a writing or speech: in illam Metellinam orationem addidi quaedam,

    Cic. Att. 1, 13, 5.—
    B.
    In time, into, till, for:

    dormiet in lucem,

    into the daylight, till broad day, Hor. Ep. 1, 18, 34:

    statim e somno, quem plerumque in diem extrahunt, lavantur,

    Tac. G. 22: sermonem in multam noctem produximus, deep into the night, Cic. Rep. Fragm. ap. Arus. Mess. p. 239 Lindem.:

    in multam noctem luxit,

    Suet. Tib. 74:

    si febris in noctem augetur,

    Cels. 7, 27:

    dixit in noctem atque etiam nocte illatis lucernis,

    Plin. Ep. 4, 9, 14:

    indutias in triginta annos impetraverunt,

    for thirty years, Liv. 9, 37, 12; 7, 20, 8:

    nisi id verbum in omne tempus perdidissem,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1:

    ad cenam hominem in hortos invitavit in posterum diem,

    for the following day, id. Off. 3, 14, 58:

    audistis auctionem constitutam in mensem Januarium,

    id. Agr. 1, 2, 4:

    subito reliquit annum suum seque in annum proximum transtulit,

    id. Mil. 9, 24:

    solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos,

    for many years, id. Div. 2, 6, 17:

    postero die Romani ab sole orto in multum diei stetere in acie,

    Liv. 27, 2:

    qui ab matutino tempore duraverunt in occasum,

    Plin. 2, 31, 31, § 99:

    seritur (semen lini) a Kalendis Octobribus in ortum aquilae,

    Col. 2, 10, 17.—With usque:

    neque illi didicerunt haec usque in senectutem,

    Quint. 12, 11, 20:

    in illum usque diem servati,

    id. 8, 3, 68:

    in serum usque patente cubiculo,

    Suet. Oth. 11:

    regnum trahat usque in tempora fati,

    Sil. 11, 392: in posterum (posteritatem) or in futurum, in future, for the future: in praesens, for the present: in perpetuum or in aeternum, forever:

    sancit in posterum, ne quis, etc.,

    Cic. Cat. 4, 5, 10:

    res dilata est in posterum,

    id. Fam. 10, 12, 3:

    video quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens, at in posteritatem impendeat,

    id. Cat. 1, 9, 22:

    id aegre et in praesentia hi passi et in futurum etiam metum ceperunt,

    Liv. 34, 27, 10; cf.:

    ingenti omnium et in praesens laetitia et in futurum spe,

    id. 30, 17, 1:

    effugis in futurum,

    Tac. H. 1, 71:

    quod eum tibi quaestoris in loco constitueras, idcirco tibi amicum in perpetuum fore putasti?

    Cic. Verr. 2, 1, 30; cf.:

    oppidum omni periculo in perpetuum liberavit,

    id. Fam. 13, 4, 2:

    quae (leges) non in tempus aliquod, sed perpetuae utilitatis causa in aeternum latae sunt,

    Liv. 34, 6, 4: in tempus, for a while, for a short time, for the occasion (postAug.):

    sensit miles in tempus conficta,

    Tac. A. 1, 37:

    ne urbs sine imperio esset, in tempus deligebatur, qui jus redderet,

    id. ib. 6, 11:

    scaena in tempus structa,

    id. ib. 14, 20. —So in diem, for the day, to meet the day's want:

    nihil ex raptis in diem commeatibus superabat,

    Liv. 22, 40, 8:

    rapto in diem frumento,

    id. 4, 10, 1;

    but, cum illa fundum emisset in diem,

    i. e. a fixed day of payment, Nep. Att. 9, 5: in singulos dies, or simply in dies, with comparatives and verbs denoting increase, from day to day, daily:

    vitium in dies crescit,

    Vell. 2, 5, 2:

    in dies singulos breviores litteras ad te mitto,

    Cic. Att. 5, 7:

    qui senescat in dies,

    Liv. 22, 39, 15: in diem, daily:

    nos in diem vivimus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 33:

    in diem et horam,

    Hor. S. 2, 6, 47;

    and in horas,

    hourly, id. C. 2, 13, 14; id. S. 2, 7, 10.—
    C.
    In other relations, in which an aiming at, an inclining or striving towards a thing, is conceivable, on, about, respecting; towards, against; for, as; in, to; into:

    id, quod apud Platonem est in philosophos dictum,

    about the philosophers, Cic. Off. 1, 9, 28:

    Callimachi epigramma in Ambraciotam Cleombrotum est,

    id. Tusc. 1, 34, 84; cf.:

    cum cenaret Simonides apud Scopam cecinissetque id car men, quod in eum scripsisset, etc.,

    id. de Or. 2, 86, 352:

    quo amore tandem inflammati esse debemus in ejus modi patriam,

    towards, id. ib. 1, 44, 196:

    in liberos nostros indulgentia,

    id. ib. 2, 40, 168:

    de suis meritis in rem publicam aggressus est dicere,

    id. Or. 38, 133: ita ad impietatem in deos, in homines adjunxit injuriam, against, id. N. D. 3, 34 fin.:

    in dominum quaeri,

    to be examined as a witness against, id. Mil. 22, 60:

    in eos impetum facere,

    id. Att. 2, 22, 1:

    invehi in Thebanos,

    Nep. Epam. 6, 1; id. Tim. 5, 3:

    quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

    id. Leg. 1, 10, 29:

    num etiam in deos immortales inauspicatam legem valuisse?

    Liv. 7, 6, 11:

    vereor coram in os te laudare amplius,

    to your face, Ter. Ad. 2, 4, 5:

    si in me exerciturus (pugnos), quaeso, in parietem ut primum domes,

    Plaut. Am. 1, 1, 168:

    in puppim rediere rates,

    Luc. 3, 545 Burm. (cf.:

    sic equi dicuntur in frena redire, pulsi in terga recedere, Sulp. ad loc.): Cumis eam vidi: venerat enim in funus: cui funeri ego quoque operam dedi,

    to the funeral, to take charge of the funeral, Cic. Att. 15, 1, B:

    se quisque eum optabat, quem fortuna in id certamen legeret,

    Liv. 21, 42, 2:

    quodsi in nullius mercedem negotia eant, pauciora fore,

    Tac. A. 11, 6:

    haec civitas mulieri redimiculum praebeat, haec in collum, haec in crines,

    Cic. Verr. 2, 3, 33:

    Rhegium quondam in praesidium missa legio,

    Liv. 28, 28; so,

    datae in praesidium cohortes,

    Tac. H. 4, 35: hoc idem significat Graecus ille in eam sententiam versus, to this effect or purport, Cic. Div. 2, 10, 25; cf. id. Fam. 9, 15, 4:

    haec et in eam sententiam cum multa dixisset,

    id. Att. 2, 22:

    qui omnia sic exaequaverunt, ut in utramque partem ita paria redderent, uti nulla selectione uterentur,

    id. Fin. 3, 4, 12:

    in utramque partem disputat,

    on both sides, for and against, id. Off. 3, 23, 89: te rogo, me tibi in omnes partes defendendum putes, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10 fin.:

    facillime et in optimam partem cognoscuntur adulescentes, qui se ad claros et sapientes viros contulerunt,

    id. Off. 2, 13, 46:

    cives Romani servilem in modum cruciati et necati,

    in the manner of slaves, Cic. Verr. 1, 5, 13; cf.:

    miserandum in modum milites populi Romani capti, necati sunt,

    id. Prov. Cons. 3, 5:

    senior quidam Veiens vaticinantis in modum cecinit,

    Liv. 5, 15, 4;

    also: domus et villae in urbium modum aedificatae,

    Sall. C. 12, 3:

    perinde ac si in hanc formulam omnia judicia legitima sint,

    Cic. Rosc. Com. 5, 15:

    judicium quin acciperet in ea ipsa verba quae Naevius edebat, non recusasse,

    id. Quint. 20, 63; cf.:

    senatusconsultum in haec verba factum,

    Liv. 30, 43, 9:

    pax data Philippo in has leges est,

    id. 33, 30:

    Gallia omnis divisa est in partes tres,

    Caes. B. G. 1, 1; cf.:

    quae quidem in confirmationem et reprehensionem dividuntur,

    Cic. Part. Or. 9, 33: describebat censores binos in singulas civitates, i. e. for or over each state, id. Verr. 2, 2, 53; cf. id. ib. 2, 4, 26:

    itaque Titurium Tolosae quaternos denarios in singulas vini amphoras portorii nomine exegisse,

    id. Font. 5, 9:

    extulit eum plebs sextantibus collatis in capita,

    a head, for each person, Liv. 2, 33 fin.:

    Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium,

    id. 32, 17, 2; cf.:

    Thracia in Rhoemetalcen filium... inque liberos Cotyis dividitur (i. e. inter),

    Tac. A. 2, 67.—
    2.
    Of the object or end in view, regarded also as the motive of action or effect:

    non te in me illiberalem, sed me in se neglegentem putabit,

    Cic. Fam. 13, 1, 16:

    neglegentior in patrem,

    Just. 32, 3, 1:

    in quem omnes intenderat curas,

    Curt. 3, 1, 21:

    quos ardere in proelia vidi,

    Verg. A. 2, 347:

    in bellum ardentes,

    Manil. 4, 220:

    nutante in fugam exercitu,

    Flor. 3, 10, 4:

    in hanc tam opimam mercedem agite ( = ut eam vobis paretis, Weissenb. ad loc.),

    Liv. 21, 43, 7:

    certa praemia, in quorum spem pugnarent,

    id. 21, 45, 4:

    in id sors dejecta,

    id. 21, 42, 2:

    in id fide accepta,

    id. 28, 17, 9:

    in spem pacis solutis animis,

    id. 6, 11, 5 et saep.:

    ingrata misero vita ducenda est in hoc, ut, etc.,

    Hor. Epod. 17, 63:

    nec in hoc adhibetur, ut, etc.,

    Sen. Ep. 16, 3:

    alius non in hoc, ut offenderet, facit, id. de Ira, 2, 26, 3: in quod tum missi?

    Just. 38, 3, 4.—So, like ad, with words expressing affections or inclination of the mind:

    in obsequium plus aequo pronus,

    Hor. Ep. 1, 18, 10:

    paratus in res novas,

    Tac. H. 4, 32:

    in utrumque paratus,

    Verg. A. 2, 61.—
    3.
    Of the result of an act or effort:

    denique in familiae luctum atque in privignorum funus nupsit,

    Cic. Clu. 66, 188:

    paratusque miles, ut ordo agminis in aciem adsisteret,

    Tac. A. 2, 16: excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, Verg. A. 6, 42:

    portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum,

    id. ib. 3, 533:

    populum in obsequia principum formavit,

    Just. 3, 2, 9:

    omnium partium decus in mercedem conruptum erat,

    Sall. H. 1, 13 Dietsch:

    commutari ex veris in falsa,

    Cic. Fat. 9, 17; 9, 18:

    in sollicitudinem versa fiducia est,

    Curt. 3, 8, 20.—
    4.
    Esp. in the phrase: in gratiam or in honorem, alicujus, in kindness, to show favor, out of good feeling, to show honor, etc., to any one (first in Liv.; cf. Weissenb. ad Liv. 28, 21, 4;

    Krebs, Antibarb. p. 562): in gratiam levium sociorum injuriam facere,

    Liv. 39, 26, 12:

    pugnaturi in gratiam ducis,

    id. 28, 21, 4:

    quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,

    id. 28, 39, 13; cf. id. 35, 2, 6; 26, 6, 16:

    oratio habita in sexus honorem,

    Quint. 1, 1, 6:

    convivium in honorem victoriae,

    id. 11, 2, 12:

    in honorem Quadratillae,

    Plin. Ep. 7, 24, 7:

    in honorem tuum,

    Sen. Ep. 20, 7; 79, 2; 92, 1; Vell. 2, 41 al.—
    5.
    In the phrase, in rem esse, to be useful, to avail (cf.: e re esse;

    opp.: contra rem esse): ut aequom est, quod in rem esse utrique arbitremur,

    Plaut. Aul. 2, 1, 10:

    si in rem est Bacchidis,

    Ter. Hec. 1, 2, 27; 2, 2, 7:

    hortatur, imperat, quae in rem sunt,

    Liv. 26, 44, 7:

    cetera, quae cognosse in rem erat,

    id. 22, 3, 2; 44, 19, 3:

    in rem fore credens universos adpellare,

    Sall. C. 20, 1; cf.:

    in duas res magnas id usui fore,

    Liv. 37, 15, 7:

    in hos usus,

    Verg. A. 4, 647.—
    6.
    To form adverbial expressions:

    non nominatim, qui Capuae, sed in universum qui usquam coissent, etc.,

    in general, Liv. 9, 26, 8; cf.:

    terra etsi aliquanto specie differt, in universum tamen aut silvis horrida aut paludibus foeda,

    Tac. G. 5:

    in universum aestimanti, etc.,

    id. ib. 6:

    aestate in totum, si fieri potest, abstinendum est (Venere),

    wholly, entirely, Cels. 1, 3 fin.; cf. Col. 2, 1, 2:

    in plenum dici potest, etc.,

    fully, Plin. 16, 40, 79, § 217:

    Marii virtutem in majus celebrare,

    beyond due bounds, Sall. J. 73, 5:

    aliter se corpus habere atque consuevit, neque in pejus tantum, sed etiam in melius,

    for the worse, for the better, Cels. 2, 2:

    in deterius,

    Tac. A. 14, 43:

    in mollius,

    id. ib. 14, 39:

    quid enim est iracundia in supervacuum tumultuante frigidius? Sen. de Ira, 2, 11: civitas saepta muris neque in barbarum corrupta (v. barbarus),

    Tac. A. 6, 42; cf.:

    aucto in barbarum cognomento,

    id. H. 5, 2:

    priusquam id sors cerneret, in incertum, ne quid gratia momenti faceret, in utramque provinciam decerni,

    while the matter was uncertain, Liv. 43, 12, 2:

    nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos In tantum spe tollet avos,

    so much, Verg. A. 6, 876:

    in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,

    Liv. 22, 27, 4; cf.:

    quaedam (aquae) fervent in tantum, ut non possint esse usui,

    Sen. Q. N. 3, 24:

    viri in tantum boni, in quantum humana simplicitas intellegi potest,

    Vell. 2, 43, 4:

    quippe pedum digitos, in quantum quaeque secuta est, Traxit,

    Ov. M. 11, 71:

    meliore in omnia ingenio animoque quam fortuna usus,

    in all respects, Vell. 2, 13:

    ut simul in omnia paremur,

    Quint. 11, 3, 25:

    in antecessum dare,

    beforehand, Sen. Ep. 118.—
    7.
    Sometimes with esse, habere, etc., in is followed by the acc. (constr. pregn.), to indicate a direction, aim, purpose, etc. (but v. Madvig. Gram. § 230, obs. 2, note, who regards these accusatives as originating in errors of pronunciation); so, esse in potestatem alicujus, to come into and remain in one ' s power: esse in mentem alicui, to come into and be in one ' s mind: esse in conspectum, to appear to and be in sight: esse in usum, to come into use, be used, etc.:

    quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestatem portum futurum intellegebant,

    Cic. Verr. 2, 5, 38:

    ut portus in potestatem Locrensium esset,

    Liv. 24, 1, 13; 2, 14, 4:

    eam optimam rem publicam esse duco, quae sit in potestatem optimorum,

    Cic. Leg. 3, 17:

    neque enim sunt motus in nostram potestatem,

    Quint. 6, 2, 29:

    numero mihi in mentem fuit,

    Plaut. Am. 1, 1, 25; cf.:

    ecquid in mentem est tibi?

    id. Bacch. 1, 2, 53:

    nec prius surrexisse ac militibus in conspectum fuisse, quam, etc.,

    Suet. Aug. 16:

    quod satis in usum fuit, sublato, ceterum omne incensum est,

    Liv. 22, 20, 6: ab hospitibus clientibusque suis, ab exteris nationibus, quae in amicitiam populi Romani dicionemque essent, injurias propulsare, Cic. Div. ap. Caecil. 20, 66: adesse in senatum [p. 914] jussit a. d. XIII. Kal. Octobr., id. Phil. 5, 7, 19.—Less freq. with habere: facito in memoriam habeas tuam majorem filiam mihi te despondisse, call or bring to mind, Plaut. Poen. 5, 4, 108:

    M. Minucium magistrum equitum, ne quid rei bellicae gereret, prope in custodiam habitum,

    put in prison, kept in prison, Liv. 22, 25, 6:

    reliquos in custodiam habitos,

    Tac. H. 1, 87.—So rarely with other verbs:

    pollicetur se provinciam Galliam retenturum in senatus populique Romani potestatem,

    Cic. Phil. 3, 4, 8. —
    III.
    In composition, n regularly becomes assimilated to a foll. l, m, or r, and is changed before the labials into m: illabor, immitto, irrumpo, imbibo, impello.—As to its meaning, according as it is connected with a verb of rest or motion, it conveys the idea of existence in a place or thing, or of motion, direction, or inclination into or to a place or thing: inesse; inhibere, inferre, impellere, etc. See Hand, Turs. III. pp. 243- 356.
    2.
    in (before b and p, im; before l, m, and r, the n assimilates itself to these consonants), an inseparable particle [kindred with Sanscr. a-, an-; Gr. a-, an; Goth. and Germ. un-], which negatives the meaning of the noun or participle with which it is connected; Engl. un-, in-, not: impar, unequal: intolerabilis, unbearable, intolerable: immitis, not mild, rude, etc.

    Lewis & Short latin dictionary > in

  • 12 comprehendo

    com-prehendo (zsgzg. com-prēndo), prehendī (prēndī), prehēnsum (prēnsum), ere, I) zusammenfassen, zusammenhalten = verbinden, vereinigen, a) übh.: easque ipsas (naves) malis antennisque de nave in navem traiectis ac validis funibus velut uno inter se vinculo illigatis comprendit, Liv. – v. lebl. Subjj., oras vulneris suturae comprehendunt, Cels. 7, 4. no. 3. – b) als mediz. t.t. = durch etw. binden, medicamentum melle, Scrib. 70 extr. u.a. Veget. mul. 6, 27, 1.

    II) befassen, begreifen, A) eig.: 1) = umfassen, umschließen, a) übh.: vulva non maior (est), quam ut manu comprehendatur, Cels. 4, 1. p. 122, 31 D. – b) umgebend umschließen = umgeben, α) einen Körper umschließen, umschlingen, umwickeln, v. Binden u. dgl., fascia caput umeri comprehendere debet, Cels.: quā (linum) comprehendit alvum, Cels.: multae membranulae venas et arterias comprehendunt, Cels.: articuli validis nervis comprehenduntur, Cels. – filo comprehensae venae, unterbundene, Cels. – β) einen Raum umgeben, einschließen, loca vallo, Frontin. 2, 11, 7. – c) in einen Raum aufnehmend, umfassen, begreifen, α) übh.: quas (nuces integras) uno modio comprehendere possis, Varr.: ovis non comprehendatur hieme (sc. stabulis), darf man nicht überwintern lassen, Col. – v. Raume selbst, circuitus rupis XXXII stadia comprehendit, Curt. – von der Tragweite eines Geschosses, quantum impulsa valet comprendere lancea nodo, Sil. 4, 102. – u. von der Tragweite eines chirurg. Instrum. usw., si vitium in angusto est, quod comprehendere modiolus (Trepan) possit, Cels.: fascia non vulnus tantum, sed paulum utrimque eius comprehendat, Cels. – β) v. Weibe, empfangen = schwanger werden (gew. concipere, griech. συλλαμβάνεσθαι), Cels. 5, 21. § 13.

    2) befassen = anfassen, erfassen, fassen, ergreifen, a) übh.: quid manibus (opus est), si nihil comprehendendum est? Cic.: c. ramos, Curt.: aures, Tibull.: supinum eum (puerum) et aversum, Cels.: alcis dextram, Val. Max.: carbonem duplici forcipe, Hier.: lanceam laevā, Curt.: sinistrā manu scrotum, Cels.: tura tribus digitis, Lact.: testam plano situ digitis, Min. Fel.: quantum manu comprehendet, Cels.: quantum tribus digitis comprehendi potest, Cels. – c. alqm faucibus (bei der Kehle), Val. Max.: alqm comā (beim H.), Dict.: guttura morsu, Lucan.: manum (Rüssel) elephantorum mordicus, Plin. – v. lebl. Subjj., α) v. Instrumenten, saepe enim forceps, cum dentem comprehendere non possit aut frustra comprehendat, os gingivae prehendit et frangit, Cels. 7, 12, 1. p. 287, 24 D. – β) v. Feuer, ignis robora comprehendit, Verg.: quae (flamma) igni alita oppidanorum sepulcra comprehendit, Curt.: incendium turres et cetera opera comprehendit, Curt. – im Passiv, opera flammā comprehensa, Hirt. b.G.: avidis comprehenditur ignibus agger, Ov.: im Zshg. ohne igni. od. flammā, comprehensa aedificia, comprehensae lautumiae et atrium regium, Liv. 26, 27. § 2 u. 3. – γ) v. Ggstdn., die Feuer fangen, hae (casae) celeriter ignem comprehenderunt, Caes.: c. longis crinibus ignem (v. einer Pers.), Verg. – im Passiv, flammā ab utroque cornu comprehensā naves sunt combustae quinque, Caes. – δ) v. Krankheit, comprehendi morbo toto corpore, Iustin.: comprendi pestiferā lue, Iustin. – ε) als t.t. der Gärtnersprache, v. Pflanzen = Wurzel fassen, bekleiben, c. terram, ICt.: absol., Col. u. Pallad. – v. Pfropfreis = einwachsen, absol., Varr. r.r. 1, 40, 6. – b) als Bittender jmds. Hand ergreifen, jmd. an der Hand fassen, comprehendunt utrumque et orant, ne etc., Caes. b.G. 5, 31, 1. – c) feindlich ergreifen, α) Pers. ergreifen, fassen, packen, festnehmen (Ggstz. dimittere, emittere), fratres Litavicci, Caes.: servos, Liv.: fures, Catull.: interfectores fugientes, Liv.: praesidium Punicum, gefangen nehmen, Liv.: hominem c. et in custodiam Ephesi tradere, Cic.: alqm e navi egressum c. et in vincula conicere, Caes.: belli duces captos et comprehensos tenere, Cic. – mit Advv., propalam Dareus comprehendi non poterat, Curt. – m. Prädikats-Acc., alqm vivum in fuga, Caes.; od. m. pro u. Abl., alqm pro moecho, Ter. – m. in u. Abl., alqm in fuga, Caes.: alqm in furto, Frontin.: alqm in furto aut in latrocinio, Cic. – mit cum u. Abl. (womit? od. mit wem?), alqm cum gladio cruento, Cic.: alqm simul cum Ismenia, Nep. – mit per u. Akk., regem per milites, Curt. – m. folg. Infin. = dabei ertappen, daß usw., qui interesse conventibus interdictis fuerint comprehensi, Cod. Theod. 16, 4, 5. – β) Tiere u. sächl. Ggstde. aufgreifen, festnehmen, wegnehmen, mit Beschlag (Arrest) belegen, raedas equosque, Caes.: vehicula, Suet.: naves duas, Nep.: epistulas, Iustin.: venenum manifesto, Cic. – m. in u. Abl. od. m. bl. Genet. od. Abl. locat., naves in flumine Vulturno, Liv.: alcis signa militaria atque arma Capuae, Caes.: m. per u. Akk., Apameae manifesto comprehensum esse... auri pondo centum paulo minus per Sex. Caesium, Cic. – m. ad u. Akk. Gerund., vehicula ad deportandum meritoria et pistrinensia iumenta, Suet. – γ) eine Örtl. besetzen, aliis comprehensis collibus, Caes. b.c. 3, 46. § 6. – δ) eine verbrecherische Handlungsweise entdecken, alcis nefandum adulterium in pulvinaribus sanctissimis nobilissimae feminae, jmd. ertappen bei usw., Cic.: res indicio alcis comprehenditur, Cic.: totius testimonii ficta audacia manifesto comprehensa (auf der Tat ertappt) atque oppressa tenetur, Cic.

    B) übtr.: 1) umfassen, umschließen, a) mit Liebe, Freundschaft usw. umschließen, sich verbinden, adulescentem humanitate suā, Cic.: multos amicitiā, Cic.: totam Atinatem praefecturam omnibus officiis per se, per patrem, per maiores suos, Cic. – b) in eine od. mit einer Gestalt einschließen, spiritum (heiligen Geist) in effigiem c., Lact. 4, 8, 9: elementorum figurae humanā specie comprehensae, Lact. 2, 6, 1. – c) in eine Formel, einen Begriff usw. einschließen, mit (ein)begreifen, in hanc formulam omnia iudicia legitima, omnia officia domestica conclusa et comprehensa sint, Cic.: quae omnia senatus decretis comprehensa et comprobata sunt, Vell.: quae omnia una cum deorum notione comprehendimus, unter dem Begriff Gott mitbegreifen, Cic. – d) mit Worten od. Zahlen, begreifen, α) mit Worten u. dgl. begreifen, in Worte fassen, ausdrücken, beschreiben, m. Abl., verbis luculentioribus et pluribus rem eandem, Cic.: circumscriptione quādam verborum comprehendere concludereque sententiam, Cic.: alqd paucis verbis c., Cels.: alqd brevi c., Cic.: c. alqd dictis, Ov.: bella viginti voluminibus, Suet. – mit Advv., breviter comprehensa sententia, Cic.: breviter verbis comprehensa enuntiatio, Quint.: breviter paucis c. multa, Lucr.: propriis verbis solute et facile sententiam, Cic.: hanc partem (medicinae) pluribus voluminibus diligentissime, Cic. – ohne weitere Ang., veterum rerum memoriam, Cic.: quae (adversa) si comprendere coner etc., Ov.: quas (curationes) protinus hic comprehendam, Cels.: omnes scelerum comprendere formas possim, Verg.: unpers., ut supra comprehensum est, wie oben gesagt, Cels. – β) mit Zahlen, in der Berechnung begreifen, alqd numero, in oder mit Zahlen ausdrücken, Verg. georg. 2, 104. Ov. art. am. 2, 447: quorum numerum comprendere non est, die man nicht alle zu zählen vermöchte, Ov. trist. 5, 11, 19: cum minores summas et dissidentes computatio una comprehendit, Sen. ep. 84, 7.

    2) durch sinnliche Wahrnehmung usw. begreifen, auffassen, erfassen, mit u. ohne Abl. visu, mit dem Gesichtssinn, alqd visu, Sil. 3, 404: u. (ohne visu) litterarum apices, Gell. 13, 30 (31), 10. – mit Abl. sensu od. sensibus, mit dem Sinne, mit den Sinnen, Cic. – m. Abl. memoriā, recordatione = im Gedächtnisse, in der Erinnerung festhalten, bewahren, has quinque dierum disputationes memoriā c., Cic.: hoc recordatione c., Sen. – m. Abl. animo, cogitatione, mente, scientiā = mit dem Geiste usw. erfassen, begreifen = verstehen, erkennen, animo intellegentiam alcis rei, Cic.: omnes animo virtutes penitus, Cic.: omnia quae sunt in rerum natura celeriter animo, Cic.: alqd animo c. et tenere, Cic.: animo alqd tenere comprehensum, non sensibus, Cic.: cognitum comprehensumque animis alqd habere, Cic.: habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam, Cic.: c. omma suis animis et cogitatione, Cic.: intellegere et cogitatione c., qualis sit animus, Cic.: sed quo magis (mentem ab oculis) sevoco, eo minus id, quod tu vis, possum mente comprehendere, Cic.: si quam opinionem iam vestris mentibus comprehendistis, eine Meinung gefaßt habt, Cic.: res penitus perspectae planeque cognitae scientiāque comprehensae, Cic. – mit Abl. wodurch? = woran? alqd certis signis, Col. 6, 24, 3: alqd experimentis assiduis, Pallad. 2, 13, 8. – im Zshg. ohne weitere Ang. = begreifen, verstehen, esse aliquid, quod comprehendi et percipi posset, Cic.: non posse vero comprehendi (naturam), Cels. – / Die (nach Quint. 1, 5, 21 ursprüngliche, durch Aspiration erst in comprehendo erweiterte) Form comprendo findet sich nicht bloß bei Dichtern, sondern auch in den besten Handschriften der besten Prosaiker und in pros. Inschriften (zB. comprendit, Liv. 30, 10, 5: comprensa, Caes. b.c. 3, 101, 5: comprendo, Corp. inscr. Lat. 10, 4842, 64; vgl. Osann Apul. de orthogr. p. 114. Mai Cic. de rep. 4, 5, 5. Heerw. Liv. 21, 58, 6. p. 206. Köne, die Sprache der röm. Epiker S. 234 f.

    lateinisch-deutsches > comprehendo

  • 13 duco

    dūco, ĕre, dūxi, ductum - tr. -    - impér. 2ème pers. du sing.: duc; duce (Plaut.) [st1]1 [-] mener, conduire, faire passer d'un lieu à un autre, aller devant, guider.    - ducit via ad infernas sedes, Ov.: c'est la route des enfers.    - ducere aquam per fundum, Cic.: amener de l'eau à travers une propriété.    - error ad meliora ducendus, Quint.: erreur à rectifier.    - ducit quam proxime ad hostem potest: il s’avance le plus près possible de l’ennemi.    - ad strepitum citharae cessatum ducere curam, Hor. Ep. 1, 2, 31: endormir ses soucis au bruit de la cithare.    - vota bonos ducere ad exitus, Hor. C. 4.8.34: accomplir des voeux, mener des voeux à bonne fin.    - perque omnia duxit (me), Virg.: et elle m'a tout expliqué en détail. [st1]2 [-] amener (avec soi), conduire, mener (en prison, au tribunal...).    - ducere ad mortem: conduire à la mort (au supplice).    - aliquem jubes, duci (Sen.): tu envoies qqn à la mort.    - ducere in jus, Liv.: traîner en justice.    - C. Fuficium duci jussit petitorem, Cic. Verr. 2, 2, 12 § 31: il ordonna que l'on emprisonnât C. Fuficius qui était le demandeur (le plaignant). [st1]3 [-] conduire chez soi comme épouse, se marier, épouser (en parl. de l'homme).    - ducere uxorem domum, Plaut. Aul. 2, 1, 40: se marier.    - si tu negaris ducere, Ter. And. 2, 3, 5: si tu refuses de te marier.    - (uxorem) filiam alicujus ducere: épouser la fille de qqn.    - ducere ex plebeie, Liv. 4, 4: épouser une plébéienne. [st1]4 [-] conduire, marcher à la tête, être à la tête, commander (t. militaire).    - ducere primum pilum, Caes. BG. 5.35.6: être chef de la première compagnie des triaires.    - ducere ordinem: commander un manipule, être centurion.    - ducere copias: commander des troupes.    - cohortes ducebant, Tac.: les cohortes marchaient en tête. [st1]5 [-] mener (un cortège, un choeur), servir de chef, servir de guide.    - ducere funus: conduire des funérailles.    - ducere alicui exsequias, Plin. 8, 42, 64, § 154: faire des funérailles à qqn.    - ducere classem (discipulorum), Quint. 1, 2, 24: être le premier de sa classe. [st1]6 [-] mener (une ligne), tracer, décrire, tirer le fil, composer, prolonger, allonger, façonner, former.    - ducere orbem, Quint. 11, 3, 118: décrire une circonférence.    - ducere lineam, Plin.: tracer une ligne.    - ducere versus, Ov. Tr. 5, 12, 63: composer des vers.    - ducere fossam, Caes. BG. 7.72.1: creuser un fossé.    - ducere lateres de terra, Vitr. 2, 3: faire des briques de terre.    - ducere vivos vultus de marmore, Virg. En. 6, 849: faire le portrait en marbre.    - ducere choreas, Ov. M. 8, 582: former des danses.    - ducere stamina (fila): tirer le fil.    - lanas ducere, Ov. M. 4, 34: étirer la laine, filer la laine.    - ducere carmina: composer des vers. [st1]7 [-] tirer, faire descendre, faire sortir, attirer, aspirer, boire.    - ducere sortem, Cic. Div. 2, 33: tirer au sort.    - ducere ensem vagina, Sil. 8, 342: tirer l'épée du fourreau.    - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné.    - ducere tura naribus, Hor.: respirer l'encens.    - ducere pocula, Hor.: vider les coupes.    - ducere sollicitae jucunda oblivia vitae, Hor.: goûter l'agréable oubli d'une vie inquiète.    - sibi quisque ducere, Sall. J. 41: chacun se mit à tout attirer à soi (à tout s'approprier).    - boves naribus umiferum duxere ex aëre sucum, Cic. Div. 1: les boeufs aspirent avec leurs naseaux l'humidité contenue dans l'air. [st1]8 [-] tirer, prendre, recevoir.    - ducere exordium a nostra personna, Quint.: tirer l'exorde de notre personne.    - ducere originem + ab ou ex et abl.: tirer son origine de.    - ducere initium a... Cic.: commencer par.    - ducere honestum ab... Cic.: faire dériver l'honnête de... [st1]9 [-] traîner en longueur, passer (le temps), prolonger.    - aetatem in litteris ducere: passer sa vie dans les lettres.    - ducere diem ex die: vivre au jour le jour.    - bellum ducere: faire traîner la guerre en longueur.    - diem ex die ducere: différer de jour en jour.    - ubi se diutius duci intellexit, Caes.: dès qu'il comprit qu'on voulait gagner du temps.    - ducere noctem ludo, Hor.: passer la nuit à jouer. [st1]10 [-] conduire, inciter, pousser, séduire, tromper, leurrer.    - ducit te species, Hor.: l'extérieur te séduit.    - declamatores quosdam perversa ducit ambitio, ut... Quint. 10, 7, 21: une gloriole perverse pousse des déclamateurs à...    - amore patriae ductus: poussé par le patriotisme.    - me ad credendum tua ducit oratio, Cic.: ton discours me donne confiance. [st1]11 [-] calculer, compter.    - XC medimnûm milia duximus: nous avons compté 90.000 médimnes.    - rationem ducere: calculer, supputer.    - ducere suas rationes, Cic.: faire ses comptes.    - ducere rationem alicujus: tenir compte de qqn.    - ducere rationem alicujus rei: tenir compte de qqch.    - aratorum rationem ducere: tenir compte des laboureurs.    - sui commodi rationem non ducit: il ne fait aucun compte de ses intérêts. [st1]12 [-] estimer, penser, juger, regarder comme, tenir pour.    - Marcum probissimum duco: je considère Marcus comme très honnête.    - ducere aliquem pro + abl. ( in + abl. ou loco + gén.): regarder qqn comme.    - aliquem in numero hostium ducere: compter qqn au nombre des ennemis.    - avec gén. de prix - magni, parvi ducere (= habere, facere, putare, aestimare): estimer beaucoup, estimer peu.    - pluris ducere: estimer davantage.    - pro nihilo ducere: estimer comme rien.    - ducere aliquem despicatui, Cic. Fl. 27, 65: mépriser qqn.    - summa probitate ducebatur: on le regardait comme très honnête.    - Marcus probissimus ducebatur: on considérait Marcus comme très honnête.    - ducere + prop. inf.: penser que.    - ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt, Caes. BG. 1: ils pensèrent que deux ans devaient leur suffire pour ces préparatifs.    - ducere alicujus modestiam in conscientiam, Sall.: interpréter la modestie de qqn comme un aveu (d'infériorité). [st1]13 [-] locutions diverses.    - ducere cicatricem, Ov.: se cicatriser.    - ducere colorem, Virg.: se colorer (en parl. du raisin).    - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné.    - ilia ducere, Hor.: [tirer les flancs] = être poussif (en parl. d'un cheval).
    * * *
    dūco, ĕre, dūxi, ductum - tr. -    - impér. 2ème pers. du sing.: duc; duce (Plaut.) [st1]1 [-] mener, conduire, faire passer d'un lieu à un autre, aller devant, guider.    - ducit via ad infernas sedes, Ov.: c'est la route des enfers.    - ducere aquam per fundum, Cic.: amener de l'eau à travers une propriété.    - error ad meliora ducendus, Quint.: erreur à rectifier.    - ducit quam proxime ad hostem potest: il s’avance le plus près possible de l’ennemi.    - ad strepitum citharae cessatum ducere curam, Hor. Ep. 1, 2, 31: endormir ses soucis au bruit de la cithare.    - vota bonos ducere ad exitus, Hor. C. 4.8.34: accomplir des voeux, mener des voeux à bonne fin.    - perque omnia duxit (me), Virg.: et elle m'a tout expliqué en détail. [st1]2 [-] amener (avec soi), conduire, mener (en prison, au tribunal...).    - ducere ad mortem: conduire à la mort (au supplice).    - aliquem jubes, duci (Sen.): tu envoies qqn à la mort.    - ducere in jus, Liv.: traîner en justice.    - C. Fuficium duci jussit petitorem, Cic. Verr. 2, 2, 12 § 31: il ordonna que l'on emprisonnât C. Fuficius qui était le demandeur (le plaignant). [st1]3 [-] conduire chez soi comme épouse, se marier, épouser (en parl. de l'homme).    - ducere uxorem domum, Plaut. Aul. 2, 1, 40: se marier.    - si tu negaris ducere, Ter. And. 2, 3, 5: si tu refuses de te marier.    - (uxorem) filiam alicujus ducere: épouser la fille de qqn.    - ducere ex plebeie, Liv. 4, 4: épouser une plébéienne. [st1]4 [-] conduire, marcher à la tête, être à la tête, commander (t. militaire).    - ducere primum pilum, Caes. BG. 5.35.6: être chef de la première compagnie des triaires.    - ducere ordinem: commander un manipule, être centurion.    - ducere copias: commander des troupes.    - cohortes ducebant, Tac.: les cohortes marchaient en tête. [st1]5 [-] mener (un cortège, un choeur), servir de chef, servir de guide.    - ducere funus: conduire des funérailles.    - ducere alicui exsequias, Plin. 8, 42, 64, § 154: faire des funérailles à qqn.    - ducere classem (discipulorum), Quint. 1, 2, 24: être le premier de sa classe. [st1]6 [-] mener (une ligne), tracer, décrire, tirer le fil, composer, prolonger, allonger, façonner, former.    - ducere orbem, Quint. 11, 3, 118: décrire une circonférence.    - ducere lineam, Plin.: tracer une ligne.    - ducere versus, Ov. Tr. 5, 12, 63: composer des vers.    - ducere fossam, Caes. BG. 7.72.1: creuser un fossé.    - ducere lateres de terra, Vitr. 2, 3: faire des briques de terre.    - ducere vivos vultus de marmore, Virg. En. 6, 849: faire le portrait en marbre.    - ducere choreas, Ov. M. 8, 582: former des danses.    - ducere stamina (fila): tirer le fil.    - lanas ducere, Ov. M. 4, 34: étirer la laine, filer la laine.    - ducere carmina: composer des vers. [st1]7 [-] tirer, faire descendre, faire sortir, attirer, aspirer, boire.    - ducere sortem, Cic. Div. 2, 33: tirer au sort.    - ducere ensem vagina, Sil. 8, 342: tirer l'épée du fourreau.    - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné.    - ducere tura naribus, Hor.: respirer l'encens.    - ducere pocula, Hor.: vider les coupes.    - ducere sollicitae jucunda oblivia vitae, Hor.: goûter l'agréable oubli d'une vie inquiète.    - sibi quisque ducere, Sall. J. 41: chacun se mit à tout attirer à soi (à tout s'approprier).    - boves naribus umiferum duxere ex aëre sucum, Cic. Div. 1: les boeufs aspirent avec leurs naseaux l'humidité contenue dans l'air. [st1]8 [-] tirer, prendre, recevoir.    - ducere exordium a nostra personna, Quint.: tirer l'exorde de notre personne.    - ducere originem + ab ou ex et abl.: tirer son origine de.    - ducere initium a... Cic.: commencer par.    - ducere honestum ab... Cic.: faire dériver l'honnête de... [st1]9 [-] traîner en longueur, passer (le temps), prolonger.    - aetatem in litteris ducere: passer sa vie dans les lettres.    - ducere diem ex die: vivre au jour le jour.    - bellum ducere: faire traîner la guerre en longueur.    - diem ex die ducere: différer de jour en jour.    - ubi se diutius duci intellexit, Caes.: dès qu'il comprit qu'on voulait gagner du temps.    - ducere noctem ludo, Hor.: passer la nuit à jouer. [st1]10 [-] conduire, inciter, pousser, séduire, tromper, leurrer.    - ducit te species, Hor.: l'extérieur te séduit.    - declamatores quosdam perversa ducit ambitio, ut... Quint. 10, 7, 21: une gloriole perverse pousse des déclamateurs à...    - amore patriae ductus: poussé par le patriotisme.    - me ad credendum tua ducit oratio, Cic.: ton discours me donne confiance. [st1]11 [-] calculer, compter.    - XC medimnûm milia duximus: nous avons compté 90.000 médimnes.    - rationem ducere: calculer, supputer.    - ducere suas rationes, Cic.: faire ses comptes.    - ducere rationem alicujus: tenir compte de qqn.    - ducere rationem alicujus rei: tenir compte de qqch.    - aratorum rationem ducere: tenir compte des laboureurs.    - sui commodi rationem non ducit: il ne fait aucun compte de ses intérêts. [st1]12 [-] estimer, penser, juger, regarder comme, tenir pour.    - Marcum probissimum duco: je considère Marcus comme très honnête.    - ducere aliquem pro + abl. ( in + abl. ou loco + gén.): regarder qqn comme.    - aliquem in numero hostium ducere: compter qqn au nombre des ennemis.    - avec gén. de prix - magni, parvi ducere (= habere, facere, putare, aestimare): estimer beaucoup, estimer peu.    - pluris ducere: estimer davantage.    - pro nihilo ducere: estimer comme rien.    - ducere aliquem despicatui, Cic. Fl. 27, 65: mépriser qqn.    - summa probitate ducebatur: on le regardait comme très honnête.    - Marcus probissimus ducebatur: on considérait Marcus comme très honnête.    - ducere + prop. inf.: penser que.    - ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt, Caes. BG. 1: ils pensèrent que deux ans devaient leur suffire pour ces préparatifs.    - ducere alicujus modestiam in conscientiam, Sall.: interpréter la modestie de qqn comme un aveu (d'infériorité). [st1]13 [-] locutions diverses.    - ducere cicatricem, Ov.: se cicatriser.    - ducere colorem, Virg.: se colorer (en parl. du raisin).    - ducere os (vultum), Ov.: prendre un visage renfrogné.    - ilia ducere, Hor.: [tirer les flancs] = être poussif (en parl. d'un cheval).
    * * *
        Duco, ducis, duxi, ductum, ducere. Terent. Mener en main, Guider, Duire.
    \
        Ducuntur omnia Dei nutu. Plaut. Tout est mené et gouverné et conduict par le vouloir de Dieu.
    \
        Ducere se ad aliquem. Plaut. S'en aller, etc.
    \
        Ducere se ab aedibus. Plaut. S'en aller hors de la maison.
    \
        Ducere se deorsum de arbore. Plautus. Descendre de dessus un arbre.
    \
        Ducere ad credendum. Cic. Duire, Induire.
    \
        Duci ad cognitionis cupiditatem. Cic. Estre duict et mené de nature à vouloir scavoir.
    \
        Per omnia aliquem ducere. Virgil. Le mener par tout, et luy monstrer tout.
    \
        AEtatem ducere. Horat. Vivre.
    \
        AEstas septima ducitur. Virgil. Quand on vit sept estez, ou sept annees.
    \
        AEtatem in literis ducere. Cic. Employer son temps à l'estude continuellement.
    \
        Deus duxit aeuum per suos gradus. Senec. A mené et divisé la vie de l'homme par certains degrez et aages, comme par enfance, adolescence, jeunesse, etc.
    \
        Ducere agmen. Cic. Mener et aller devant, Conduire.
    \
        Aluum ducere. Cels. Faire lascher le ventre.
    \
        Nostros in longum ducis amores. Virgil. Tu recules et prolonges.
    \
        Anhelitum ex cursura ducere. Plaut. Haleter, Estre à la grosse haleine.
    \
        Animam ducere, pro Viuere. Liu. Vivre.
    \
        Animam ducere de caelo. Cic. Tirer son haleine de l'air.
    \
        Aquam. Cic. Faire venir l'eaue et conduire d'un ruisseau ou fontaine en quelque autre lieu.
    \
        Argentum. Virgil. Estendre, Alonger.
    \
        Argumenta ex ipsis positionum vitiis ducimus. Quintil. Nous prenons, etc.
    \
        Bellum cum aliquo. Virgil. Faire la guerre à aucun.
    \
        Ipse qui caelum nebulasque ducit. Seneca. Dieu qui conduit et gouverne le ciel.
    \
        In carcerem ducere. Cic. Mener en prison.
    \
        Cicatricem. Columel. Refermer et guarir la playe, et la mener à cicatrice.
    \
        Ducta cicatrix. Liu. Une playe refermee et venue en cicatrice.
    \
        Colorem. Virgil. Prendre couleur, Se coulourer.
    \
        Colore aureo pelles ducere. Plin. Teindre en couleur d'or.
    \
        Coniectura ducitur ex hac re. Cic. On prend conjecture de ce.
    \
        In crimen ducere. Tacit. Attribuer et imputer à crime.
    \
        Ex animo curam ducere. Plaut. Jecter hors soulci.
    \
        Diem ducit Lucifer. Virgil. Ameine.
    \
        Diem somno ducere. Senec. Passer le jour à dormir.
    \
        Vagina ducitur ensis. Sil. Est desgainee.
    \
        In errorem ducere. Ouid. Faire errer.
    \
        Exequias alicui ducere. Plin. iunior. Le convoyer en terre.
    \
        Exercitum in Sabinos ducere. Caes. Faire marcher son ost et son armee.
    \
        Exordium a re aliqua ducere. Cic. Commencer, prendre le commencement.
    \
        Figuram ducere veri. Claud. Sembler estre vray, Resembler au naturel.
    \
        Fossam. Liuius. Faire un fossé, ou une trenchee.
    \
        Fraena manu ducere. Ouid. Retirer la bride à soy.
    \
        Frigus ab vmbra ducere. Ouid. Prendre fraicheur à l'ombre.
    \
        Funem ducere. Horat. Mener une chorde et la trainer apres soy.
    \
        Funus alicui ducere. Plin. Convoyer quelqu'un en terre.
    \
        Genus ab aliquo ducere. Ouid. Estre venu ou descendu de la race et lignee d'aucun.
    \
        Blandis ducitur hora dolis. Propert. L'heure se passe.
    \
        Nos flendo ducimus horas. Virgil. Nous consumons le temps à pleurer, Le temps se passe et se perd tandis que nous nous amusons à pleurer.
    \
        Horas extremas ducere. Martial. Mourir, Tirer à la fin.
    \
        Ilia ducere. Horat. Halleter, et batre les flancs, comme un cheval poussif, ou qui est hors d'haleine.
    \
        Initium a re aliqua ducere. Cic. Commencer.
    \
        Initium ducere ex aliquo. Quintil. Cic. Prendre son commencement.
    \
        In ius aliquem ducere. Terent. Mener par devant le juge.
    \
        Laminam ducere. Quintil. Estendre.
    \
        Lateres. Vitruuius. Faire des tuiles.
    \
        Lineam. Plinius. Tirer une ligne au pinceau, Reigler.
    \
        Ducit duo lina acus. Cels. Quand en une aguille on a enfilé deux filets.
    \
        Ducitur et digitis littera rara meis. Ouid. J'escri peu souvent, Je n'escri guere souvent.
    \
        In ludum ducere et reducere. Terent. Mener et ramener.
    \
        In matrimonium. Cic. Espouser, Prendre à femme.
    \
        Mucronem. Virgil. Desgainer.
    \
        Muros. Virgil. Continuer à haulser les murailles.
    \
        Noctem ducere ludo. Claud. Jouer toute nuict.
    \
        Noctem iucundis sermonibus. Plin. iunior. Passer la nuict.
    \
        Nomen ex re aliqua. Cic. Prendre surnom et appellation de quelque chose.
    \
        Notam ducere. Horat. Estre marqué.
    \
        Obliuia ducere poenae. Valer. Flac. Oublier la peine.
    \
        Opinione duci. Cic. Estre mené et meu, etc.
    \
        Orationem ducere ab eodem verbo. Cic. Commencer.
    \
        Ordine ducere. Virgil. Mener par ordre.
    \
        Os exquisitis modis ducere. Quintil. Faire diverses mines et grimaces de la bouche.
    \
        Otia ducere. Ouid. Estre oisif.
    \
        Parietem per vestibulum alicuius ducere. Cic. Faire continuer une paroy, et faire passer parmi, etc.
    \
        In partes ducere. Tacit. Attirer à sa bende et de son parti.
    \
        Pectus in contraria ducere. Ouid. Faire avoir à aucun diverses et contraires voluntez, Faire qu'il vueille tantost une chose, tantost le contraire.
    \
        Ducunt eum pedes rus. Plaut. Le meinent aux champs, Il va à pied.
    \
        Pensa manu ducere. Iuuenal. Filer.
    \
        Piscem hamo ducere. Ouid. Attirer.
    \
        Pocula ducere. Propert. Tenir longue table à boire, Continuer longuement la buverie.
    \
        Principium a re aliqua. Cic. Commencer.
    \
        Prouincias ducere. Tacit. Gouverner.
    \
        Ducere suam rationem. Cic. Avoir esgard à soy.
    \
        Hanc nemo ducit rationem, sed, etc. Caelius ad Ciceronem. Personne ne prend garde à ce, etc.
    \
        Rationem salutis ducere. Cic. Avoir esgard à son salut.
    \
        Ex his enim, similibusque saepe noua curandi ratio ducenda est. Cels. Il fault prendre ou adviser et tirer nouvelle maniere de curer et guarir la maladie.
    \
        Remos ducere. Ouid. Demener les rames, Tirer à la rame.
    \
        Ruinam Senec. Cheoir et tomber impetueusement.
    \
        Sermonem a re quapiam. Cic. Commencer son propos par quelque chose. \ Sessum. Plaut. Mener asseoir.
    \
        Similitudinem e re aliqua. Cic. Prendre patron.
    \
        In opaco situm ducere. Quintil. Devenir chansi, Se chansir.
    \
        Somnos. Virgil. Dormir.
    \
        Sortem. Cic. Faire sort.
    \
        Spiritum. Attirer le vent. Et per translationem, Vivre. Cic.
    \
        Spiritum naribus. Varro. Tirer son vent par les narines.
    \
        Stamina. Ouid. Filer de la laine.
    \
        Sulcos. Plin. Faire des seillons.
    \
        Suspiria. Mart. Souspirer.
    \
        Ex facto ipso suipiciones ducentur, si etc. Cic. On cueillera et prendra les souspecons du faict.
    \
        Tempus ducere. Cic. Passer et prolonger le temps.
    \
        In transennam dolis ducere. Plaut. Mener.
    \
        Triumphum ducere. Plin. Triompher.
    \
        Vallum. Liu. Faire un rampart, et le continuer loing.
    \
        E luto vasa ducere. Quintil. Faire, Former.
    \
        Ducere vitam. Cic. Vivre.
    \
        Vtilitatem ex re aliqua ducere. Cic. Retirer aucun prouffit de quelque chose.
    \
        Ducere vultum. Martial. Se refrongner, Faire laide mine.
    \
        Viuos vultus de marmore. Virgil. Tailler au vif en marbre.
    \
        Vxorem ducere. Cic. Se marier, Prendre à femme et mener en sa maison.
    \
        Ducere, verbum, pertinet ad vsurarum rationem. Cic. Compter et payer.
    \
        Vsuras ducere. Cic. Continuer le payement des usures.
    \
        Duci authoritate. Cic. Estre meu et induict.
    \
        Duci cogitatione alio. Cic. Estre mené.
    \
        Duci despicatui. Cic. Estre desprisé, Quand on ne fait compte de nous.
    \
        Duci phaleratis dictis. Terent. Estre mené et abusé par belles parolles. \ Errore. Cic. Se laisser abuser.
    \
        Falso gaudio. Terent. Estre entretenu et repeu longuement de faulse joye.
    \
        Gloria. Cic. Estre mené et meu de gloire, Aimer honneur.
    \
        Mercede et praemio. Cic. Quand le loyer meine aucun et l'induist à faire quelque chose.
    \
        In hostium loco et numero duci. Cic. Estre reputé pour ennemi.
    \
        Ventre. Horat. Estre sur sa bouche, Aimer les bons morceaulx.
    \
        Ducere. Cic. Prolonger, Alonger, Differer.
    \
        Bellum ducere. Cic. Prolonger la guerre, Faire durer la guerre, et ne vouloir point combatre à oultrance.
    \
        Ducere diem ex die. Caes. Remettre aucun de jour en jour, Bailler des remises.
    \
        Vbi se diutius duci intellexit. Caesar. Qu'on le menoit et abusoit de belles parolles.
    \
        Ducere. Cic. Estimer et penser.
    \
        Animo ducere. Virgil. Penser en soymesme.
    \
        Ducere infra se omnia humana. Cic. Estimer toutes choses moindres que soy.
    \
        Nihil ducere in bonis praeter virtutem. Cic. N'estimer qu'il y ait autre chose qui doibve estre appelee bien, fors vertu.
    \
        Ducere damno. Plaut. Tenir à grand perte.
    \
        Gloriae ducere alicui quidpiam. Cic. Luy tourner à grand loz, Luy attribuer à louange.
    \
        Ducere in gloria. Plin. Reputer à grand loz et gloire.
    \
        Ducere honori. Sallust. Estimer une chose estre honorable, Attribuer et reputer à honneur.
    \
        Ducere laudi. Terent. Tourner à loz, Attribuer à louange.
    \
        Ducere minoris. Sallust. Estimer moins.
    \
        Officii duxit, exorare filiae patrem. Suetonius. Il pensa que c'estoit à luy à faire, etc. Il estima que pour faire son debvoir, il falloit, etc.
    \
        Ducere parui. Cic. Peu estimer.
    \
        Ducere prae se neminem. Author ad Heren. N'estimer que soy, N'estimer personne au pris, ou en comparaison de soy.
    \
        Ducere pro falsis. Sallust. Tenir et estimer une chose pour mensonge.
    \
        Ducere aliquid pro nihilo. Cic. N'en tenir compte non plus que de rien.
    \
        Ducere aliquid vxori probro. Plaut. Luy reprocher et imputer à meschanceté.
    \
        Ducere aliquem ex aere. Plin. Faire la statue d'aucun de fonte ou de cuyvre.

    Dictionarium latinogallicum > duco

  • 14 comprehendo

    com-prehendo (zsgzg. com-prēndo), prehendī (prēndī), prehēnsum (prēnsum), ere, I) zusammenfassen, zusammenhalten = verbinden, vereinigen, a) übh.: easque ipsas (naves) malis antennisque de nave in navem traiectis ac validis funibus velut uno inter se vinculo illigatis comprendit, Liv. – v. lebl. Subjj., oras vulneris suturae comprehendunt, Cels. 7, 4. no. 3. – b) als mediz. t.t. = durch etw. binden, medicamentum melle, Scrib. 70 extr. u.a. Veget. mul. 6, 27, 1.
    II) befassen, begreifen, A) eig.: 1) = umfassen, umschließen, a) übh.: vulva non maior (est), quam ut manu comprehendatur, Cels. 4, 1. p. 122, 31 D. – b) umgebend umschließen = umgeben, α) einen Körper umschließen, umschlingen, umwickeln, v. Binden u. dgl., fascia caput umeri comprehendere debet, Cels.: quā (linum) comprehendit alvum, Cels.: multae membranulae venas et arterias comprehendunt, Cels.: articuli validis nervis comprehenduntur, Cels. – filo comprehensae venae, unterbundene, Cels. – β) einen Raum umgeben, einschließen, loca vallo, Frontin. 2, 11, 7. – c) in einen Raum aufnehmend, umfassen, begreifen, α) übh.: quas (nuces integras) uno modio comprehendere possis, Varr.: ovis non comprehendatur hieme (sc. stabulis), darf man nicht überwintern lassen, Col. – v. Raume selbst, circuitus rupis XXXII
    ————
    stadia comprehendit, Curt. – von der Tragweite eines Geschosses, quantum impulsa valet comprendere lancea nodo, Sil. 4, 102. – u. von der Tragweite eines chirurg. Instrum. usw., si vitium in angusto est, quod comprehendere modiolus (Trepan) possit, Cels.: fascia non vulnus tantum, sed paulum utrimque eius comprehendat, Cels. – β) v. Weibe, empfangen = schwanger werden (gew. concipere, griech. συλλαμβάνεσθαι), Cels. 5, 21. § 13.
    2) befassen = anfassen, erfassen, fassen, ergreifen, a) übh.: quid manibus (opus est), si nihil comprehendendum est? Cic.: c. ramos, Curt.: aures, Tibull.: supinum eum (puerum) et aversum, Cels.: alcis dextram, Val. Max.: carbonem duplici forcipe, Hier.: lanceam laevā, Curt.: sinistrā manu scrotum, Cels.: tura tribus digitis, Lact.: testam plano situ digitis, Min. Fel.: quantum manu comprehendet, Cels.: quantum tribus digitis comprehendi potest, Cels. – c. alqm faucibus (bei der Kehle), Val. Max.: alqm comā (beim H.), Dict.: guttura morsu, Lucan.: manum (Rüssel) elephantorum mordicus, Plin. – v. lebl. Subjj., α) v. Instrumenten, saepe enim forceps, cum dentem comprehendere non possit aut frustra comprehendat, os gingivae prehendit et frangit, Cels. 7, 12, 1. p. 287, 24 D. – β) v. Feuer, ignis robora comprehendit, Verg.: quae (flamma) igni alita oppidanorum sepulcra comprehendit, Curt.: incendium turres et ce-
    ————
    tera opera comprehendit, Curt. – im Passiv, opera flammā comprehensa, Hirt. b.G.: avidis comprehenditur ignibus agger, Ov.: im Zshg. ohne igni. od. flammā, comprehensa aedificia, comprehensae lautumiae et atrium regium, Liv. 26, 27. § 2 u. 3. – γ) v. Ggstdn., die Feuer fangen, hae (casae) celeriter ignem comprehenderunt, Caes.: c. longis crinibus ignem (v. einer Pers.), Verg. – im Passiv, flammā ab utroque cornu comprehensā naves sunt combustae quinque, Caes. – δ) v. Krankheit, comprehendi morbo toto corpore, Iustin.: comprendi pestiferā lue, Iustin. – ε) als t.t. der Gärtnersprache, v. Pflanzen = Wurzel fassen, bekleiben, c. terram, ICt.: absol., Col. u. Pallad. – v. Pfropfreis = einwachsen, absol., Varr. r.r. 1, 40, 6. – b) als Bittender jmds. Hand ergreifen, jmd. an der Hand fassen, comprehendunt utrumque et orant, ne etc., Caes. b.G. 5, 31, 1. – c) feindlich ergreifen, α) Pers. ergreifen, fassen, packen, festnehmen (Ggstz. dimittere, emittere), fratres Litavicci, Caes.: servos, Liv.: fures, Catull.: interfectores fugientes, Liv.: praesidium Punicum, gefangen nehmen, Liv.: hominem c. et in custodiam Ephesi tradere, Cic.: alqm e navi egressum c. et in vincula conicere, Caes.: belli duces captos et comprehensos tenere, Cic. – mit Advv., propalam Dareus comprehendi non poterat, Curt. – m. Prädikats-Acc., alqm vivum in fuga, Caes.; od. m. pro u. Abl., alqm pro moecho,
    ————
    Ter. – m. in u. Abl., alqm in fuga, Caes.: alqm in furto, Frontin.: alqm in furto aut in latrocinio, Cic. – mit cum u. Abl. (womit? od. mit wem?), alqm cum gladio cruento, Cic.: alqm simul cum Ismenia, Nep. – mit per u. Akk., regem per milites, Curt. – m. folg. Infin. = dabei ertappen, daß usw., qui interesse conventibus interdictis fuerint comprehensi, Cod. Theod. 16, 4, 5. – β) Tiere u. sächl. Ggstde. aufgreifen, festnehmen, wegnehmen, mit Beschlag (Arrest) belegen, raedas equosque, Caes.: vehicula, Suet.: naves duas, Nep.: epistulas, Iustin.: venenum manifesto, Cic. – m. in u. Abl. od. m. bl. Genet. od. Abl. locat., naves in flumine Vulturno, Liv.: alcis signa militaria atque arma Capuae, Caes.: m. per u. Akk., Apameae manifesto comprehensum esse... auri pondo centum paulo minus per Sex. Caesium, Cic. – m. ad u. Akk. Gerund., vehicula ad deportandum meritoria et pistrinensia iumenta, Suet. – γ) eine Örtl. besetzen, aliis comprehensis collibus, Caes. b.c. 3, 46. § 6. – δ) eine verbrecherische Handlungsweise entdecken, alcis nefandum adulterium in pulvinaribus sanctissimis nobilissimae feminae, jmd. ertappen bei usw., Cic.: res indicio alcis comprehenditur, Cic.: totius testimonii ficta audacia manifesto comprehensa (auf der Tat ertappt) atque oppressa tenetur, Cic.
    B) übtr.: 1) umfassen, umschließen, a) mit Liebe, Freundschaft usw. umschließen, sich verbinden, ad-
    ————
    ulescentem humanitate suā, Cic.: multos amicitiā, Cic.: totam Atinatem praefecturam omnibus officiis per se, per patrem, per maiores suos, Cic. – b) in eine od. mit einer Gestalt einschließen, spiritum (heiligen Geist) in effigiem c., Lact. 4, 8, 9: elementorum figurae humanā specie comprehensae, Lact. 2, 6, 1. – c) in eine Formel, einen Begriff usw. einschließen, mit (ein)begreifen, in hanc formulam omnia iudicia legitima, omnia officia domestica conclusa et comprehensa sint, Cic.: quae omnia senatus decretis comprehensa et comprobata sunt, Vell.: quae omnia una cum deorum notione comprehendimus, unter dem Begriff Gott mitbegreifen, Cic. – d) mit Worten od. Zahlen, begreifen, α) mit Worten u. dgl. begreifen, in Worte fassen, ausdrücken, beschreiben, m. Abl., verbis luculentioribus et pluribus rem eandem, Cic.: circumscriptione quādam verborum comprehendere concludereque sententiam, Cic.: alqd paucis verbis c., Cels.: alqd brevi c., Cic.: c. alqd dictis, Ov.: bella viginti voluminibus, Suet. – mit Advv., breviter comprehensa sententia, Cic.: breviter verbis comprehensa enuntiatio, Quint.: breviter paucis c. multa, Lucr.: propriis verbis solute et facile sententiam, Cic.: hanc partem (medicinae) pluribus voluminibus diligentissime, Cic. – ohne weitere Ang., veterum rerum memoriam, Cic.: quae (adversa) si comprendere coner etc., Ov.: quas (curationes) protinus hic comprehendam, Cels.:
    ————
    omnes scelerum comprendere formas possim, Verg.: unpers., ut supra comprehensum est, wie oben gesagt, Cels. – β) mit Zahlen, in der Berechnung begreifen, alqd numero, in oder mit Zahlen ausdrücken, Verg. georg. 2, 104. Ov. art. am. 2, 447: quorum numerum comprendere non est, die man nicht alle zu zählen vermöchte, Ov. trist. 5, 11, 19: cum minores summas et dissidentes computatio una comprehendit, Sen. ep. 84, 7.
    2) durch sinnliche Wahrnehmung usw. begreifen, auffassen, erfassen, mit u. ohne Abl. visu, mit dem Gesichtssinn, alqd visu, Sil. 3, 404: u. (ohne visu) litterarum apices, Gell. 13, 30 (31), 10. – mit Abl. sensu od. sensibus, mit dem Sinne, mit den Sinnen, Cic. – m. Abl. memoriā, recordatione = im Gedächtnisse, in der Erinnerung festhalten, bewahren, has quinque dierum disputationes memoriā c., Cic.: hoc recordatione c., Sen. – m. Abl. animo, cogitatione, mente, scientiā = mit dem Geiste usw. erfassen, begreifen = verstehen, erkennen, animo intellegentiam alcis rei, Cic.: omnes animo virtutes penitus, Cic.: omnia quae sunt in rerum natura celeriter animo, Cic.: alqd animo c. et tenere, Cic.: animo alqd tenere comprehensum, non sensibus, Cic.: cognitum comprehensumque animis alqd habere, Cic.: habere bene cognitam voluptatem et satis firme conceptam animo atque comprehensam, Cic.: c. omma suis animis et cogita-
    ————
    tione, Cic.: intellegere et cogitatione c., qualis sit animus, Cic.: sed quo magis (mentem ab oculis) sevoco, eo minus id, quod tu vis, possum mente comprehendere, Cic.: si quam opinionem iam vestris mentibus comprehendistis, eine Meinung gefaßt habt, Cic.: res penitus perspectae planeque cognitae scientiāque comprehensae, Cic. – mit Abl. wodurch? = woran? alqd certis signis, Col. 6, 24, 3: alqd experimentis assiduis, Pallad. 2, 13, 8. – im Zshg. ohne weitere Ang. = begreifen, verstehen, esse aliquid, quod comprehendi et percipi posset, Cic.: non posse vero comprehendi (naturam), Cels. – Die (nach Quint. 1, 5, 21 ursprüngliche, durch Aspiration erst in comprehendo erweiterte) Form comprendo findet sich nicht bloß bei Dichtern, sondern auch in den besten Handschriften der besten Prosaiker und in pros. Inschriften (zB. comprendit, Liv. 30, 10, 5: comprensa, Caes. b.c. 3, 101, 5: comprendo, Corp. inscr. Lat. 10, 4842, 64; vgl. Osann Apul. de orthogr. p. 114. Mai Cic. de rep. 4, 5, 5. Heerw. Liv. 21, 58, 6. p. 206. Köne, die Sprache der röm. Epiker S. 234 f.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > comprehendo

  • 15 ago

    ago, ēgī, āctum, ere (griech. ἄγω, altind. ájati, ›geht, treibt‹), in Bewegung setzen, d.i. machen, daß etw. vorwärts geht, I) eig., im Raume = führend, leitend in Bewegung setzen, treiben, 1) im allg. = treiben, führen, leiten, α) Tiere als Treiber, Hirt usw., tauros, Verg.: nobile armentum, Aur. Vict.: mercede caballum, Hor.: capellas protenus, hinwegtreiben, Verg.: ex loco infesto porro armentum, Liv.: ex agris in urbem pecora armentaque, Iul. Obs.: bovem Romam, Liv.: boves ad flumina, Verg.: pecora per calles, Curt.: greges ante se, Sen.: elephantos ante agmen, Curt.: belua in hostes imperio, in suos metu agitur, Curt.: celso Nysae de vertice agere tigres, Verg.: m. 1. Sup., pecus venum, Pacuv. tr. 121: pecus pastum, Varr. LL. 6, 41: capellas pastas potum, Verg. ecl. 9, 24: poet. m. Infin., omne cum Proteus pecus egit altos visere montes, Hor. carm. 1, 2, 8. – β) Menschen als Führer, Treiber usw., reliquum agmen pecudum more, vor sich her treiben, Curt.: copulā vinctum ante se Thyum, Nep.: in via cursores et Numidas et multum ante se pulveris, Sen.: captivos prae se, Curt.: virgis proditorem in urbem, Liv.: per omnem vicum alqm verbere, Tac.: alqm ad mortem, zum Tode führen, Tac.: servum suum sub furca ad supplicium, Val. Max.: captivos sub curribus Indos, im Triumph aufführen, Mart.: u. animos per orbem agi, von der Seelenwanderung, Sen. – dah. auch (wie ἄγειν) = »mitbringen, mitnehmen«, multis milibus actis armatorum ex ea regione, Liv. – u. der milit. t.t. agmen agere, den Zug in Bewegung setzen = mit ihm aufbrechen, ihn marschieren lassen, nunc agendo, nunc sustinendo agmen, Liv.: agmen agens equitum, führend, Verg.: u. vom Zuge der Schiffe, agmen agens, Verg.: gew. im Passiv, agmen agitur, der Zug (das Heer) bewegt sich, bricht auf, marschiert, m. Advv., wie citius, raptim u. dgl., Liv. (s. die Belege bei Fabri Liv. 21, 61, 4). – u. in der Umgangsspr., agere se, »sich treiben« = »gehen, kommen« (s. Spengel Ter. Andr. 708. Hildebr. Apul. met. 5, 2. p. 310), quo agis te? wohin gehst du? Plaut.: quo hinc te agis? Ter.: unde agis te? od. bl. unde agis? woher kommst du? Plaut.: ebenso ecce gubernator sese Palinurus agebat, kam daher, Verg. – γ) ein Pferd (als Reiter od. Fuhrmann), ein Fahrzeug (Wagen, Schiff) treiben = führen, leiten, lenken, steuern, iumenta od. currum, die Tiere od. den Wagen lenken, den Wagenlenker machen, Wagenlenker sein, Liv., Curt. u.a.: equum ad vallum, an den W. heranreiten, Tac.: equum in hostem, auf den F. lossprengen, Curt.: per patris corpus carpentum, den Wagen über des V. Leichnam lenken, Liv.: u. so super ipsum corpus carpentum, Aur. Vict.: currus in diversum, Sen.: adductos intus agere equos, sprichw. (s. intus), Ov. fast. 6, 586. – colles, quos agimus praeter navem, Lucr.: navim agere ignarus navis timet, Hor.: dic, unde onustam celocem agere praedicem, sag, von wo du deinen Kutter geladen hierher treibst (scherzh. = von wo du angetrunken herkommst), Plaut.: instructas quadriremes ad urbem, Curt.: in litus naves, auf den Strand treiben, -laufen lassen, Liv.: ratem in amnem, Ov.: rex classem in diversam partem agi iusserat, Curt.: simul naves in adversum amnem agebantur, wurden stromaufwärts geführt, Tac.: quibus (Austris) feliciter acti, Ov. – δ) übh. etw. Lebl. in Bewegung setzen, treiben, es sich bewegen-, es gehen machen, in Gang bringen, von Menschen usw., agens carmine quercus (von Orpheus), Verg.: vocem cubantes excitant (bringen in Gang), et cum egerunt (u. wenn sie sie in Bewegung gesetzt haben), Cic.: tantas moles nullā ope, quae cerneretur, admotas deorum numine agi credebant, Curt. – v. Lebl., nubes ventus agens, Lucr.: Pactolus aureas undas agens, Varr. fr.: maiore vi ac mole undas (v. einem Flusse), Curt.: longeque fluctus (v. Meere), Curt.: flumen maiore impetu adversum agitur, strömt mit desto größerer Gewalt nach der entgegengesetzten Richtung, Curt.: duplex agitur per lumbos spira, doppelt läuft durch die Lenden das Rückgrat hin, Verg.: agentes frigora venti, mitbringend, Verg.: trisulcum fulmen igni fervido actum, Varr. fr.: corpora agunt contagia late, verbreiten weit, Ov.: intus agere lacrimas, verschlucken, Albinov. eleg. 114. – ε) als milit. t.t. die Belagerungsmaschinen gegen einen Ort hin in Bewegung setzen, vorschieben, näher rücken, vineas turresque ad oppidum, Caes.: testudinem, Sall.

    2) insbes.: a) zu rascherer Bewegung antreiben, nach einem Ziele (bes. wider Willen, gewaltsam) forttreiben, fortführen, fortreißen, α) Tiere u. Menschen, equo temere acto, sein Pf. aufs Geratewohl angetrieben, Liv.: u. sprichw., agas asellum, du magst den Esel antreiben (er wird doch nicht schnell laufen lernen; vgl. Hor. sat. 1, 1, 90) = du bist und bleibst der alte, Cic. de or. 2, 258. – ne se avium modo, quas naturalis levitas ageret ad sidera (aufschwinge zu den Sternen), inani ac puerili mentis affectu efferret, Curt.: quā impetus egit equos, wohin wildes Gelüst trieb die Pf., Ov.: quā quemque metus agebat, diffugerunt, Curt.: diffugiunt, quo quemque agit error, Ov. – dah. im Passiv, agi = fortgetrieben-, fortgerissen-, fortgeführt od. umhergeführt werden, rennen, stürmen, fliegen usw., turbā fugientium actus, mit fortgerissen, Liv.: quo multitudo omnis agebatur, rannte, stürmte, Liv.: agi per auras, durch die Lüfte geführt werden, Verg.: agi longis erroribus (auf. l. Irrfahrten), Vell. u. Verg. – β) Dinge, membris agit atra venena, treibt heraus aus den Gl., Verg.: u. (nach der Lehre Epikurs, daß alles Sein u. Geschehen aus zufälligen Bewegungen von Atomen herrühre) quibus forte temere humana negotia volvi agique persuasum est, sich im bunten Wirbel drehe, Curt. 5, 11 (31), 10. – u. bes. animam agere, »den Lebenshauch austreiben« = »in den letzten Zügen liegen, den Geist aufgeben« (vgl. Cic. Tusc. 1, 19), Cael. (b. Cic.), Liv. u.a.: im Wortspiel, eodem tempore et gestum et animam agere, gleichs. die Seele aus dem Leibe heraustreiben, Cic.: est tanti, habere animam, ut agam, leben, um zu sterben, Sen.: ne quod agas desit, agas animam, damit du etwas zu treiben habest, treib dir die Seele aus, Mart.: u. scherzh. res (mein Vermögen) quom animam agebat, Plaut. – b) beunruhigend, jagend, verfolgend forttreiben od. in Bewegung setzen, α) Tiere u. Menschen = umhertreiben, jagen, hetzen, verfolgen, cervos (v. Hunden), Verg.: apros latratu turbabis agens, scheuchst du mit bellender Meute in die Flucht, Verg.: egi per iuga longa canes, Ov. – ceteros ruerem, agerem etc., Ter.: amantes aestuantes (v. Amor), Varr. fr.: obvios, fortstoßen, Suet.: glebis aut saxis aut fustibus alqm de fundo praecipitem, Cic.: u. bes. vom Verfolgen der Feinde (vgl. Fabri Liv. 24, 42, 3), praecipites Pompeianos, Caes.: cursu palantes Troas, Verg. – u.m. Angabe wohin? fugientes hostes ad naves, Iustin.: exsulem populum Rom. in hostium urbem, Liv.: alqm in exsilium, Liv.: hostem penitus in intimas solitudines, Suet.: Narseum in ultimas regni solitudines, Eutr.: poet. m. Dat. loc., puerum Orco (in den O.), Hor. sat. 2, 5, 49. – β) Dinge, certatim remis mare, aufregen, Val. Flacc.: acta boreā pinus, hin- u. hergetrieben, gejagt, Ov. – c) ( wie ἄγειν) von irgendwo weg-, forttreiben, bes. gefangen od. als Beute, inde actae boves, Liv.: reliquum agmen (hostium) more pecudum intactum agebatur, iubente rege, ut caedibus abstineretur, Curt.: dah. raubend weg-, forttreiben, rauben, redigunt actas in sua rura boves, Ov. – u. so praedam od. praedas (pecoris et mancipiorum) agere, »Vieh (u. Sklaven) als Beute mit fortnehmen« u. übh. »Beute machen, plündern« (griech. λεηλατειν), Sall., Liv. u.a.; vgl. pulchram praedam agat, eine schöne Beute machte (= einen schönen Fund täte), si quis illam invenerit aulam onustam auri, Plaut. aulul. 610 sq. – dah. insbes., ferre od. (selten) portare et agere ( wie φέρειν καὶ ἄγειν) = totes u. lebendes Eigentum »fortschaffen (ferre) u. fortführen (agere)«, teils von den Eigentümern (also im nichtfeindlichen Sinne), res, quae ferri agique possunt, bewegliche Habe, Liv.: simul animadvertit multa undique portari agique, Caes. b.c. 2, 25, 2: teils von Feinden »ausplündern u. wegschleppen«, cum ferret cuncta atque ageret, Liv.: postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri agique vidit, Liv.: hi ferre agere plebem plebisque res, Liv. (vgl. Fabri Liv. 22, 3, 7. Drak. Liv. 33, 13, 10. Ruperti Tac. hist. 1, 2, 11): u. bildl. (wie im Griech.), principes fori agunt feruntque cuncta, reißen alles mit sich fort, schalten und walten nach Willkür, Tac. dial. 8, 2. – d) mit einer gewissen körperlichen Anstrengung (schlagend, stoßend, werfend, biegend usw.) wohin treiben, bes. so, daß es festsitzt, eindringt usw., sublicae oblique agebantur, wurden eingerammt, Caes.: pinus ab alto ad terram, von oben bis auf den Boden biegen, Ov.: fundam circum caput, schwingen, Verg.: per costas pugionem, stoßen, Aur. Vict.: per utrumque gladium Val. Max.: hasta alci per armos acta, Verg.: dah. in crucem agere, ans Kreuz schlagen, heften, Cic. u.a. – e) »in fortlaufender Richtung gestalten«, α) in räumlicher Ausdehnung anlegen, unser ziehen, führen, fundamenta, Cic.: parietem, Cic.: aggerem, Caes.: cuniculos, Caes.: cuniculos ad aerarium, Cic., od. per magna spatia, Plin.: cloacam maximam sub terram, Liv.: molem mari, ins Meer hineinbauen, Curt.: amnem occultas egisse vias subter mare, sich einen Weg gebahnt, Verg. – so bes. als t.t. der Feldmetzkunst, limitem agere, »die Grenzmark ziehen«, Tac.: u. poet., latum per agmen limitem agit ferro, haut sich Bahn querdurch, Verg.: u. im Bilde, idem limes agendus erit, d.i. das gleiche Mittel anzuwenden, Ov. – β) von Gewächsen = nach innen od. außen treiben, hervortreiben, ansetzen, radices, Varr.: radices in profundum, Plin.: u. im Bilde, vera gloria radices agit atque propagatur, Cic. – u. so gemmas, coliculum, folia, florem, frondem, Varr., Col. u. Plin.: poet., ossa robur agunt, die Gebeine werden zu hartem Holze, Ov.: u. se laetus ad auras palmes agit, sich fröhlich zur Luft aufschwinget das Reis, Verg.: actae ad sidera pinus, emporgewachsen, reichend, Verg. – γ) übh. aus sich heraustreiben, zum Vorschein bringen, scintillas, Funken sprühen, Lucr.: spumas, Sch. treiben, schäumen, Lucr.: cum spumas ageret in ore, sein Maul schäumte, Cic.: rimas, Risse, Sprünge bekommen, sich spalten (vom Holz, von Bäumen, vom Erdboden usw.), Cic. u.a.

    II) übtr.: A) im allg.: a) übh. in tätige Bewegung setzen, treiben, führen, leiten, bringen, animus cuncta agit atque habet, Sall.: u. so alqm transversum agere, jmd. auf Abwege treiben, -führen (von glücklichen Umständen usw.), Sall., Sen. u.a. (vgl. Kritz Sall. Iug. 6, 3): per reges actum genus omne Latinos, das durch alle lat. Könige durchging, Verg. Aen. 12, 530. – u. Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, behandelt werden, Verg. Aen. 1, 574. – mit Ang. wohin? od. wozu? durch ein Adv. od. durch in od. ad m. Akk., α) = in einen Zustand treiben, versetzen, bringen, animum in admirationem curae priscorum, Plin.: alqm in furorem, in insaniam, Quint.: in desperationem agi, Liv. epit.: si quis ad illa te agat, versetzte dich ein Gott hin, Hor. – β) zu einem Entschlusse, zu einer Vornahme treiben, führen, bestimmen, bringen, matre agente, auf Antrieb der M., Capit.: poëmata dulcia sunto et quocumque volent animum auditoris agunto, Hor.: alqm confestim od. praecipitem ad certamen, Liv.: pravis et externis religionibus captas mentes velut furialibus stimulis ad omne scelus et ad omnem libidinem agere, Liv.: irā deorum ad tantum nefas agi, Curt.: ag. Latinos falsis criminibus in arma, Liv.: in favorem aut odium contactu valentiorum agi, sich bestimmen lassen, Tac.: alqm in fraudem, zum Verrat treiben, Verg.: poet. m. folg. Infin., desertas quaerere terras auguriis agimur divum, Verg. Aen. 3, 4 sq. – b) in unruhige Bewegung setzen, umhertreiben, jagen, verfolgen, beunruhigen, plagen, quälen u. dgl., amor me ludificat, fugat, agit, Plaut.: agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum, Cic.: acerba fata Romanos agunt, Hor.: diris agam vos, Hor.: agentia verba, Worte, die zur Verzweiflung treiben, Hor. – c) in stürmische Bewegung setzen, ubi (multitudo) aut studio agitur aut irā, in Bewegung gesetzt, aufgeregt wird, Curt. 6, 9 (33), 6: dah. aus dem Gleichgewicht heben, -bringen, erschüttern, perpetua naturalis bonitas, quae nullis casibus neque agitur neque minuitur, weder aus dem Gleichgewicht gebracht, erschüttert wird, Nep. Att. 9, 1. – d) in tätige Bewegung setzen, treiben, anregen, anfeuern, in Tätigkeit-, in Übung erhalten, seu te discus agit, Hor. sat. 2, 2, 13: non anxia mentem agit spes, Claud. cons. Prob. et Ol. 65 sq. – e) refl. agere (absol.) od. agere se, α) agere (absol.) = irgendwo sich umhertreiben, sein Wesen treiben, sich aufhalten, sich befinden, weilen, edoctus, ubi ageret, Dict.: in partibus orientis, Lact.: clerus Romae agens, Cypr.: sub Alpibus, Flor.: sub extremis Alpium radicibus inter Arsiam Titiumque flumen, Flor.: multum et familiariter cum alqo, viel u. vertraut mit jmd. umgehen, Sall.: inter Vinios... variā et pudendā sorte, mit Leuten wie Vinius... umgehen, Tac.: inter homines (v. Christus), weilen, Lact.: agere inter homines desinere, aufhören unter den Menschen zu weilen = sterben, Tac.: in carne mortali, Lact. – v. Völkern, irgendwo wohnen, hausen, Batavi donec trans Rhenum agebant, Tac.: Africa, quae procul a mari incultius agebat, Sall.: Gaetulos partim in tuguriis, alios incultius vagos agere, Sall.: plerumque sub silvis, Flor. – v. Staaten, unter dem u. dem stehen, octo civitates quae sub ipsis agebant, Eutr. 2, 2: Thracia, Cilicia, Commagene, quae sub regibus amicis egerant, Eutr. 7, 19. – von Soldaten = stehen, in der Schlacht, auf Posten, im Winterquartier usw., apud primos, Sall.: totum diem in armis, Dict.: circa muros et in stationibus solute ac neglegenter, Liv.: haud longe, Tac.: trans Padum, Tac.: Lugduni, Tac.: in vico Marcoduro incuriosius, Tac.: ala in finibus suis agens, Tac.: Chauci inter auxilia Romana agentes, Tac.; vgl. Kritz Tac. Agr. 18, 2. Heräus Tac. hist. 2, 39, 11. – v. Beamten (Statthaltern), im Amte sein, dienstlich tätig sein, haud procul inde, Tac.: Minturnis, Tac.: Antiochiae et circa Armeniam, Eutr.: in Raetia et Norico, Eutr. – β) m. se u. absol., auf eine gewisse Weise sein Wesen treiben, es so u. so treiben, irgendwie sich benehmen, sich zeigen, sich verhalten, tantā mobilitate Numidae sese agunt, Sall.: quanto ferocius ante se egerint, Tac.: sic se agere, Rutil. Lup.: non ex institutione Stoica se agere, Sen.: se ingenti modestiā agere, Eutr.: contra Gordianos superbissime, Capit. Gord. 30 in.: ut nummularii probe se agant circa omne negotium suum, ICt.: neglegenter se et avare agentes, Eutr.: sed agant se, ut volunt, Sulpic. Sev. Vgl. Ruhnken Rutil. Lup. 2, 4 extr. – u. (ohne se) quemadmodum sanis hominibus agendum est od. quemadmodum sanos agere conveniat, Cels.: agere insolentius, Eutr.: feroces pro victoribus agere, sich wie S. benehmen (ohne es zu sein), Sall.: agere pro dei sacerdote, Cypr.: libertinos, qui pro equitibus Romanis agerent, Suet.: tota civitas laeta agere, Sall.: quieti ac sine terrore egēre, Dict.: sermone, cultu etc. ut Germani agunt, Tac.

    B) eine Zeit, eine Tätigkeit od. einen Zustand vor sich gehen machen: 1) eine Zeit gleichs. »heraufführen u. ablaufen lassen«, sie den Kreislauf vollenden lassen, cum Tithonia coniunx quintae tempora lucis aget, Ov.: ver illud erat, ver magnus agebat orbis, Frühling hatte der große Weltumfang, Verg. – dah. α) mit annus u. einer Ordinalzahl = im...ten Jahre stehen (= es erreicht, aber noch nicht überschritten haben), so u. so alt sein (s. Ruhnken Suet. Caes. 1), quartum annum agere incipientes, Varr.: quartum annum ago et octogesimum, Cic.: qui sextum et octogesimum annum agens causam dixerit, Liv.: annum plenum nonum decimum agens, ICt.: annum agens vicesimum aetatis, Eutr.: quinquagesimum et quartum agens aetatis annum, Suet.: erst spätlat. mit Plur. von annus und einer Kardinalzahl, decem et octo annos agens, Capit. Anton. phil. 5, 1; vgl. Capit. Gord. 15, 2 u. 22, 2: decem et novem agebat annos, Augustin. de civ. dei 15, 12, 1. – u. (von einem Zeitabschnitt) im Passiv, agi, im Ablauf begriffen sein, ablaufen, u. im Perfect. = abgelaufen-, verflossen-, am Ende sein, postquam ad te venit, mensis agitur hic iam septimus, Ter.: ut tunc principium anni agebatur, man im Anfange des Jahres stand, Liv.: Vergilii aetate incognita, a cuius obitu XC aguntur anni, der nunmehr 90 Jahre tot ist, Plin.: bis tricenis annis actis, Laber. fr.: actis in regno XV annis, Iustin.: menses iam tibi esse actos vides, Plaut.: mensibus actis, Varr. LL. – β) eine Zeit (die Lebenszeit, die Jahre, einen Zeitabschnitt) zubringen, hinbringen, verleben, aevum agere consuetis in armis, Pacuv. fr.: aetatem domi, Enn. fr.: aetatem cum uno viro, mit einem M. leben, Ter.: aetatem procul a re publica, Sall.: aetatem in litteris, Cic.: vitam pudice, Ter.: vitam sanctissime honestissimeque, Cic.: vitam ruri, Ter. u. Liv.: silvestrem vitam, im Walde leben, Solin.: tolerabilem senectutem, Cic.: pleraque tempora in venando, Sall.: medium tempus ad proconsulatum usque in otio secessuque, Suet.: dies in terra, noctes in aqua (vom Krokodil), Plin.: noctem inter gaudia, Verg.: noctem quietam, non insomnem, Tac.: totam eam noctem cum magno animi metu perpetuis vigiliis, Liv.: nec tranquillior nox diem tam foede actum excepit, Liv.: hiemem sub tectis suis, Liv., od. in castris, Sall.: ibi hiberna, Liv.: ad Tarentum aestiva, Liv. – dah. absol. = leben, existieren, homines, qui tum agebant, Tac.: ne sine solacio ageret (lebe, bleibe), Tac.: agere procul, fern stehen, Tac.: per mollitiem, in W. dahinleben, Sall.: sine legibus certis, sine magistratibus, Liv.: arbitrio alieno, Dict.: incertā pace, Liv.: in otio, Flor.: adhuc usque id est per longam temporum seriem agentes, Cypr.

    2) eine Tätigkeit od. einen Zustand vor sich gehen lassen, in bezug auf etw. tätig sein, handeln, etw. treiben, betreiben, tun, beginnen, besorgen, verrichten, ausführen, vollführen, haec agens, während er damit beschäftigt war, Liv. u. Curt. (s. Wölffl. Liv. Krit. S. 28): omnia quae fiunt (entsteht, in der Natur), quaeque aguntur (getan wird, von Menschen), Cic.: ibi quid agat secum cogitat, Enn. fr.: sed eos (deos) non curare opinor, quid agat humanum genus, Enn. fr.: quaeso, ne temere hanc rem agas, ne iracunditer, Caecil. fr.: o, quid agis? ach, was beginnst du? Hor.: quid vos agitis? was treibt ihr (was beschäftigt euch)? Cic.: nihil agis, quin ego audiam, Cic.: cum scribas et aliquid agas eorum, quorum consuesti, Luccei. bei Cic.: nec quicquam raptim aut forte temere egeritis, Liv.: quod agendum aut faciendum sit, id non recusem, Cic.: agerent facerentque, ut e re publica ducerent, Liv.: agerent (sie sollten nur zumachen) ac ferirent, Tac.: omnes fere res asperas per Iugurtham agere, Sall.: quae cuncta etsi consilio ductuque alterius agebantur, Tac.: castrensis iurisdictio... plura manu agens, vieles tätlich bewirkend, Tac.: multa agendo nihil agere, Phaedr.: operose nihil agere, Sen.: dum aliud agitur (nebenbei), ediscere alqd, Quint.: cuncta impetu militum acta, ging vor sich, Tac.: iucundi acti labores, Cic. – agere res egregias, Eutr.: multa in Hispania bene, Eutr.: multa strenue, Eutr.: nihil non tranquillum et placidum, Eutr.: nihil iniustum ad augendum fiscum, Eutr.: nihil quasi Romanus egit, er benahm sich in keinem Stücke wie ein Römer, Eutr. – in der Umgangsspr., quid agis?was treibst du? was machst du? wie geht's? Plaut., Cic. u.a.: quid agit? was macht sie? wie geht es ihr? Ter.: quid agitur? was macht man? wie geht's? was gibt's? wie stehen die Sachen? Komik. – ebenso bei Fragen der Verlegenheit, des Zweifels, der Furcht, quid faciam? quid agam? was soll ich tun? was soll ich anfangen? Komik.: quid ages? Ter.: ebenso quid ago? quid agimus? Komik. u.a. (s. Brix Plaut. mil. 250 u. trin. 1062): u. in der indir. Frage, neque satis centurionibus constabat, quid agerent, Caes. – u. die Formeln, age, si quid agis, als drängende Aufforderung, »mach! mach!«, »mach Ernst mit deinem Vorsaße!« Plaut. (s. Lorenz Plaut. mil. 214. Brix Plaut. trin. 981). – age, ut vis, mach's, wie du willst, Plaut.: u. so age, age, ut lubet, Ter. – quod agis, id agas, bleib bei deinem Vorsatze, Plaut.: u. so age porro, tamen istuc ago, ich bleibe doch dabei (bei dem von dir empfohlenen Verfahren), Ter. – absol., se non interfuisse, sed egisse (dabei [als Zeuge] tätig gewesen sei, zu tun gehabt habe) dicit, Cic.: industria in agendo, celeritas in conficiendo, Cic.: defessa iubendo est saeva Iovis coniunx; ego sum indefessus agendo, Ov.: vigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt, Sall. – bes. m. Advv., auf irgend eine Weise handeln, verfahren, zu Werke gehen, lenius, Sall.: pariter, Sall.: facile iusteque, Tac.: cum (consules) primo anno bene egissent, ihre Verwaltung gut war, Eutr.: u. so cum humane nobiscum hiems egerit, Sen. – dah. male, bene, praeclare agere cum alqo, übel-, gut- (glimpflich), sehr gut mit jmd. verfahren, - ihn behandeln, Plaut. u. Cic.: ebenso cum omnibus Romae aequo iure, Eutr.: u. im Passiv, male, bene agitur cum alqo, »es steht mit jmd. –, geht jmdm. übel, gut, vortrefflich«, Cic.: u. so egregie actum nobis (= nobiscum) est, siquidem etc., Dict.: u. bl. praeclare agitur, si etc., Cic.

    Dah. a) aliquid agere, handeln, tätig sein, im Ggstz. zum Müßiggang, zur Ruhe, zur Überlegung, qui talibus diebus imprudens aliquid egisset, Macr.: virtus agit aliquid, Sen. – u. ohne aliquid, zB. surgamus, eamus, agamus, Lucil. fr.: quod (daß sie) egerunt,... quod reliquerunt, Cic.: bes. im Partic. Praes., im Gerundio u. Gerundivo, agentes audentesque, Liv.: aliud agendi tempus, aliud quiescendi, Cic.: agendum atque obviam eundum est, Sall. fr.: Maecenas... vir providens atque agendi sciens, gewandter Geschäftsmann, Vell.: audendum atque agendum, non consultandum in tanto malo esse, Liv.; vgl. Fabri Sall. Cat. 21, 3. Korte Sall. Cat. 52, 59. Kritz Sall. hist. fr. 1, 45, 7. Benecke Cic. de imp. Cn. Pomp. 3, 8. p. 90; u. (über die Verbindung aud. et ag.) Fabri Liv. 21, 40, 6. – u. der Ggstz. nihil agere, nichts tun, untätig sein, müßig gehen, numquam se plus agere, quam cum nihil ageret, Cic.: nihil agendo homines male agere discunt, Cato. fr.: iam dies hic sextus est, cum nihil egi, Pompon. fr. – b) = so u. so viel ausrichten, bewirken, etiam quicquam egisti? Afran. fr.: non nihil egisti hoc loco, Cic.: nihilo plus agas, quam si des operam etc., du dürftest nicht mehr ausrichten = das wäre ebensoviel, als wenn du usw., Ter.: nihil agit in amore inermus, Caecil. fr.: nihil agis, das hilft dir nichts, Ter.: nihil agis, dolor, du richtest nichts aus, vermagst nichts über mich, Cic.: u. so ars nihil sane egisse videatur, nisi etc., Cic.: non multum egerit, dürfte nicht viel ausrichten, Cur. b. Cic.; vgl. Ruhnken Rutil. Lup. 2, 11 extr. – dah. so u. soviel vermögen, ausmachen, von dem u. dem Einfluß sein, multum agit sexus, aetas, condicio, Quint.: argumenta ac testes quid egerint, Quint. – c) etwas ernstlich betreiben, α) auf etw. achten, aufpassen, achtgeben (s. Ruhnk. Ter. Andr. 1, 2, 15. Arntzen Plin. pan. 5, 3. p. 28), hoc agam, ich werde aufpassen, lauern, Ter.: hoc (istuc) od. hanc rem age, hoc od. hanc rem agite, aufgepaßt, achtgegeben, Komik. u.a. (s. Lorenz Plaut. Pseud. 149): hocine agis an non? hörst du denn darauf? Ter.: at iam hoc non agis, du passest nicht auf, Ter.: id ago sedulo, ich denke ernstlich daran, Ter.: u. so nisi id agat et adsit, darauf achtet u. bei der Hand ist, Cic.: quae suā sponte, etiam si id non agas, cadunt, Cic.: cras agamus haec, wollen wir auf dieses Thema weiter Bedacht nehmen, es weiter verfolgen, Cic. – u. der Ggstz., alias res agere, Komik u. Cic., od. aliud agere, Cic., »andere Dinge (Allotria, Nebendinge) treiben, sich mit andern Dingen befassen«, d.h. »nicht aufmerken, unaufmerksam-, unachtsam-, zerstreut sein«. – β) etw. im Werke od. im Sinne haben, auf etw. sinnen, denken, ausgehen, mit etw. umgehen, etw. beabsichtigen, im Schilde führen, mit etw. vorzüglich sich abgeben, etw. sich besonders angelegen sein lassen (vgl. Ochsner Cic. Ecl. p. 285), aliud agentes (vorhabend), aliud simulantes (vorgebend), Cic.: nescio quid mens mea maius agat, Ov.: observabo, quam rem agat, Plaut.: quid agat, quid consilii captet, Ter.: quid cogitent, Cic.: id s egissent, Cic.: in omni vita nihil aliud egi, habe es mir zur Aufgabe meines Lebens gemacht, Cic.: fratri proditionem, Tac.: de intranda Britannia, Tac. – u. bes. id agere ( selten hoc agere od. bl. agere), ut od. ne etc., das im Werke od. Sinne haben, das sich zum Hauptgeschäfte machen, daß od. daß nicht usw., damit umgehen, darauf ausgehen, -denken, sich ein besonderes Geschäft daraus machen, es darauf absehen, beabsichtigen, zu usw., qui tum, cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur, Cic.: non enim id agit, ut insidietur et observet, sed iam favet, Cic.: id agere ac moliri coepit, ut desciscerent ab Insubribus Cenomani, Liv.: id agendum, ut ea facere videamur irati, Cic.: non ergo id agitur, ut aliquid assensu meo comprobem, darauf kommt es mir nicht an, daß ich usw., Cic.: certiorem eum fecit, id agi, ut pons dissolveretur, Nep.: id ab isto actum esse, ut ille suppositus facile et libenter se illum, qui non erat, esse simularet, Cic. – ego id agam, quī mihi ne detur, Ter.: itaque neque tu multum interfuisti rebus gerendis, et ego id semper egi, ne interessem, Cic. – tu, dum tua navis in alto est, hoc age (sieh zu), ut mutata retrorsum te ferat aura, Hor. ep. 1, 18, 87 sq. – qui hoc agit, ut prior sit, Quint. 10, 2, 10.

    3) etwas mit dem gehörigen äußern Vortrag (s. āctio no. II) in Handlung setzen, darstellen, a) v. Redner, darstellen, vortragen, deklamieren (vgl. Gernhard Cic. de sen. 16), id cum pronuntiamus, agimus, Varr. LL.: haec ille egit, Cic.: quae sic ab illo acta esse constabat, oculis, voce, gestu, ut etc., Cic.: absol., agere cum dignitate ac venustate, Cic. – b) vom Rhapsoden usw., vortragen, hersagen, rezitieren, carmen, Val. Flacc. 1, 783; 4, 87. – c) vom Schauspieler, α) durch bloßes Gebärdenspiel od. durch die Rede mit dem nötigen Gebärdenspiel darstellen, vortragen, spielen, in scaena gestum, als Schauspieler auftreten, Cic.: mimum, Suet. u. Macr. (vgl. ag. choros, Prop.): canticum aliquanto magis vigente motu, die Handlung der Monodie (canticum) mit weit lebendigerem Gebärdenspiel darstellen, Liv.: numquam agit hunc versum Roscius eo gestu, quo potest etc., mit solchem Feuer spielen, Cic.: haec (diese Septenare) quantis ab illo (Aesopo) clamoribus agebantur! Cic. – u. so fabulam (comoediam, tragoediam), ein Stück darstellen, spielen, Komik. u. Cic., u. aufführen (spielen) lassen, zur Aufführung bringen, Komik. (s. Wagner Ter. heaut. p. 27): novam fabulam, Varr. LL.: statariam, Ter.: u. so Menandri Eunuchum, das Stück des M. »der Eunuch«, Ter. – primas partes (die erste Rolle, die Hauptrolle), Ter.: u. so (im Bilde) priores partes, Cic.: Amphionis partes (Rolle), Varr. fr. – so auch eandem personam in triclinio agere (v. einem Mimen), Macr. sat. 2, 7, 17: u. bildl., hanc personam induisti; agenda est, Sen. de ben. 2, 17, 2: agenda est persona, quam mihi miles imposuit, Vopisc. Prob. 10, 7. – β) agere alqm (servum, lenonem, Ballionem u. dgl.), die Person (eines Stückes auf der Bühne) darstellen, Ter. u. Cic.: u. bes. übtr., im gewöhnl. Leben jmds. Rolle, jmd. spielen, abgeben, machen = sich (im Ernst od. aus Heuchelei) benehmen wie usw., senatorem, den Senator spielen, Tac.: nobilem. den Vornehmen spielen, Cael. in Cic. ep.: amicum, convivam, patrem familias, Sen.: filium, Sen, rhet.: ministrum imperatoris, Tac.: Rhodi specei secessus exsulem, als Verbannter leben, Tac.: bonum consulem, Plin. pan.: abstinentissimum virum, Liv. epit.: propugnatores sceleris, als Verfechter des V. auftreten, Iustin. Vgl. Bremi Suet. Tib. 12. – dah. d) Dank u. Lob mündlich od. schriftlich an den Tag legen, ausdrücken, aussprechen, bezeigen, sagen, alci gratias od. (im feierlichen Tone, Gebet usw.) grates, Cic.: alci gratias pro alqa re, Plaut.: dis laudes gratesque, Liv.; vgl. gratia.

    4) machen, daß eine Veranstaltung ein Zustand vor sich geht: a) ein Fest od. eine festliche Veranstaltung übh. begehen, feiern, halten, festos dies anniversarios, Cic.: festum diem, Iustin.: diem natalem u. bl. natalem, Tibull.: Idus, Hor.: quinquatrus iucunde, Suet.: diem festum Dianae per triduum, Liv.: festum genialiter, Ov.: choros, aufführen, Prop. u. Cypr.: triumphum de alqo, Cic.: acto cum gloria triumpho, Vell. – b) Zustände aller Art, α) der Ruhe = etw. halten, beobachten (längere Zeit) in etw. verharren, pacem, Sall. fr.: otia, Ov.: alta silentia, Ov.: medium, die M. halten, Vell.: morem, einer S. nachleben, Sall. fr. – β) der Tätigkeit = halten, versehen, vornehmen, treiben, vollziehen, vigilias ad aedes sacras, Cic., od. in portu, Liv.: excubias alci, Tac., od. circa cubiculum alcis, Suet.: stationem, Posten stehen (v. Soldaten), Liv., u. stationem in castris, die Wache haben (v. Befehlshaber), Tac. – popularia per ludum, Laber. fr.: nugas, Plaut.: ioca atque seria cum humillimis, Sall.: arbitria, s. arbitrium: curam alcis od. alcis rei od. m. pro od. de u. Abl., s. cūra (no. I, 1 u. no. II): delectum, s. dēlēctus (no. I): paenitentiam, s. paenitentia: mensuram agere alcis rei, s. mēnsūra: sua vota, seine Wünsche betreiben, vortragen, Ov. – u. bes. γ) der leitenden Tätigkeit im öffentl. Dienste, etw. halten = anstellen, vornehmen, veranstalten, verwalten, leiten, vollziehen, senatum, S. halten, XII tabb. (b. Cic.) u. Suet.: censum, recensum, Liv.: delectum, Quint.: delectum acerbe, Liv. epit.: forum od. conventum, einen Gerichts- od. Kreistag halten, Cic., Caes. u.a.: censuram, das Zensoramt verwalten, Ov. u. Vell.: regnum, Liv.: honorem, bekleiden, Liv.: u. so proconsulatum, Capitol. (s. Gronov. observv. 4, 14. p. 452 sq. Oudend. Caes. b.G. 2, 28, 2). – u. von Einkünften, sie verwalten, eintreiben, beitreiben, Iudaicum fiscum acerbissime, Suet.: publicum quadragesimae in Asia, Suet. – bes. agere bellum, einen Krieg »planmäßig betreiben, planmäßig (durch zweckmäßig getroffene Anstalten) führen«, Sall. u.a. (vgl. Kritz Sall. hist. fr. 2, 50, 11. Drak. Liv. epit. 49; nicht bei Caes. u. Nep., in denen jetzt überall bellum gerere gelesen wird, s. Nipperdey spicileg. in Corn. Nepot. p. 69): aber Samnitium bella, quae continua per quartum iam volumen... agimus, mit denen wir es (als Schriftsteller) zu tun haben, Liv. 10, 31, 10. – auch levibus proeliis cum Gallis actis, geliefert, Liv. 22, 9, 6 H. ( andere factis). – c) in der Opferspr. =machen, d.i. »das Opfertier mit dem Hammer niederschlagen u. dann schlachten«, indem der Opferschlächter (popa) fragte: agone? mach od. tu ich's? s. Varr. LL. 6, 12. Ov. fast. 1, 321 sq. Sen. contr. 2, 11. § 19; worauf der Priester antwortete: age od. hoc age, so mach od. tu es, s. Suet. Cal. 58, 2; Galb. 20, 1. Sen. de clem. 1, 12, 2.

    5) machen, daß eine Verhandlung über etw. vor sich geht, a) übh. etw. betreiben, mit jmd. wegen etw. verhandeln, reden, sich unterreden, sich besprechen, unterhandeln, etw. besprechen, ab- od. ausmachen, in jmd. mit Bitten, Zureden usw. dringen, jmd. bitten, ermahnen, jmdm. zusprechen, den Vorschlag, Antrag, das Ansinnen machen, cum alqo alqd od. de alqa re od. m. folg. ut od. ne mit Konj., auch oft m. Abl. eines Substantivums od. Gerundiums der Art, wie etwas verhandelt usw. wird (s. Fabri Liv. 24, 32, 5), non ago hoc per sagam pretio conductam, Turpil. fr.: ut agerem cum Lucceio de vestra vetere gratia reconcilianda, Cic.: quod mecum per litteras agis (schriftlich verhandelst), mallem coram egisses (mündlich besprochen, abgemacht hättest), Cic.: utrum per procuratorem ageres, an per te ipsum, Cic.: estne hic ipsus, de quo agebam, von dem ich sprach, Ter.: de quibus in foro atque in negotiis agendi non est otium, Varr. fr.: ne agendi cum eo Dioni esset potestas, sich mit ihm zu besprechen, Nep.: hactenus vobiscum verbis actum, Dict. – egit cum Cimone, ut etc., machte dem C. den Antrag usw., Nep.: egit mecum accurate multis verbis, ut etc., Cic.: non imperio modo, sed consilio etiam ac prope precibus agens cum magistro equitum, ut etc., befahl er nicht bloß, sondern riet auch seinem Reiterobersten, ja er bat ihn beinahe usw., Liv.: agere varie rogando alternis suadendoque coepit, ut etc., drang auf alle Weise, bald mit Bitten, bald mit Zureden in ihn, daß usw., Liv. – is ita cum Caesare egit (dieser äußerte gegen Cäsar): si pacem faceret etc., Caes.: quae (patria) sic agit (sich so vernehmen läßt) et quodammodo tacita tecum loquitur, Cic. – absol. = den Unterhändler machen, unterhandeln, agente Serviliā, Cic.: illo auctore atque agente, Caes.: agendi viam non video, Cic.

    b) als publiz. t.t.: α) im Senate od. vor dem Volke etw. betreiben, verhandeln, zur Entscheidung bringen, einen entscheidenden Antrag stellen od. Beschluß fassen, in senatu de alqo od. de re, Cic.: agitur in curia de alqa re, Suet. – cum populo, Cic.: cum populo de alqo, vor dem Volke in einem förmlichen Antrage, Cic.: u. so verb. cum populo patribusque od. cum populo, cum plebe agendi ius, XII tabb. (b. Cic.) u. Cic. – oft absol., ut ante, quam rogatio lata esset, nulla res ageretur, Cic.: omnia potius actum iri, quam de provinciis, Cic.: u. so de pace, de condicionibus u. dgl., Cic.: de pace cum Sylla, Eutr.: nihil omnino actum esse de nobis, die Verhandlung über mich sei so gut als gar keine, Cic. – u. agi per senatum, per populum, durch den S., durch das V. entschieden werden, -geschehen, Cic.: u. so multitudinis arbitrio res maximas agi, Cic. – numquam Curio sustinuisset, si cum eo agi coeptum esset, wenn man entscheidende Beschlüsse gegen ihn gefaßt hätte, ernstlich gegen ihn aufgetreten wäre, Cic. – β) agere causam alcis, jmds. polit. Sache betreiben, jmds. Sache führen, sich jmds. annehmen, für jmd. Partei nehmen, Cic.: agere causam populi, Nep.: utrum militantium adversarii estis an causam agitis ? Liv.

    c) als gerichtl. t.t., etw. vor Gericht betreiben, sowohl in fremdem als in eigenem Namen, als Verteidiger od. Kläger: α) v. Vert., agere causam od. rem, eine Sache, einen Prozeß führen, eine Sache verteidigen, causam, Varr. LL.: causas agere et componere, Lucr.: causas amicorum tractare atque agere, Cic.: causas Latine, Eutr.: rem de scripto, Cic.: causam contra alqm apud consulem, Cic.: bonam causam apud aequos iudices, Liv.: apud quos iudices causa agebatur, vor denen der Pr. geführt wurde, Cic.: cum proxime res agentur, wenn der nächste Gerichtstag ist, Plin. ep. – absol., agere = ein Rechtsgeschäft betreiben, bes. als Redner u. Sachwalter-, als Verteidiger auftreten, hospes in agendo, Fremdling in (Rechts-)Geschäften, Cic.: princeps in agendo, Wortführer in der Verhandlung, Cic.: ad od. apud alqm (iudicem), Cic.: egit ipse pro se (verteidigte sich selbst), nullo accusante, Plin. ep.: si agendi necessitas instat, Plin. ep.: nihil cum Verre de cotidianis criminibus acturus sum, mit V. rechten. Cic. – β) vom Kläger od. der Partei, die ihr Recht verfolgt u. dgl., eine Klage anstellen, einen Prozeß anhängig machen, mit u. ohne (ex) iure, lege (auf Grund des Rechtes, eines Gesetzes) u. dgl., sein Recht geltend machen, den Weg Rechtens od. des Gesetzes einschlagen, klagbar werden, klagen, prozessieren, rechten, quid agas mecum ex iure civili et praetorio, non habes, Cic.: u. so ag. ex syngrapha, Cic.: tamquam ex syngrapha (als hätte man einen schriftlichen Vertrag) cum populo, Cic.: comminus (persönlich), Apul. – tabellis obsignatis ag. cum alqo, jmdm. das vollzogene Protokoll vorhalten, Cic. – ag. summo iure, das strengste Recht geltend machen, Cic.: ut iure non rescriptis (principum) ageretur, Capit. – lege agito ergo, nimm das Recht in Anspruch, Ter.: agere lege in hereditatem, Cic.: lege agendo, in der Gerichtsverhandlung, Cic.: vetuit de iisdem rebus pluribus legibus agere, wiederholt zu klagen, Suet. – non enim gladiis tecum, sed litibus agetur, man wird nicht mit der Gewalt der Waffen, sondern auf dem Wege der Klage gegen dich vorgehen, Cic.: causā quam vi agere malle, Tac. – u. ohne lege u. dgl., grave (crimen est), me agente, te accusante, nullum, Cic.: cum alqo agere de alqa re, Cic.: agere ab alqo (von od. auf seiten jmds.), zB. a petitore (Kläger), a possessore (Beklagten), Plin. ep. 6, 2, 2: alter iniquum putabat plus secum agi, quam quod erat in actione, daß von ihm mehr gefordert werde, als es die Klage gestattete, Cic. – übtr., omnia pro suo iure agere, alles ganz seinem Rechte gemäß verhandeln, Ter.: agerent tecum lege Pythagorei, es würden gegen dich klagbar werden die P., Cic.: nihil, tamquam accusator, criminose nec dubia argumentis colligendo ago, ich deute nicht wie ein Ankläger alles schlimm u. suche nicht das Zweifelhafte durch Schlüsse zu erweisen, Liv. – bes. αα) agere m. Genet. des Verbrechens = klagbar werden, klagen wegen usw., mit u. ohne cum alqo (gegen jmd.), furti, Cic.: iniuriarum, Cic. u.a.: iniuriarum cum alqo, adulterii cum alqo, Quint. – ββ) alqm reum agere, s. reus. – γ) agitur de re od. (gew.) res, v. Gegenstande der Klage = es handelt sich um etw., die Frage dreht sich um etw., es wird debattiert über usw., es ist etw. Gegenstand der Debatte, es ist die Rede von etw. (s. Korte Sall. Cat. 52, 10), qua de re agitur od. quae res agitur, der Streitpunkt, Cic. (s. Manuzzi Cic. Mur. 13): praesertim cum de maximis vestris vectigalibus agatur, Cic.: non agitur, inquis, de hoc, an amicitia propter se ipsam expetenda sit, Sen.: non capitis ei res agitur, sed pecuniae, Ter.: aguntur iniuriae sociorom, Cic.: agitur, liberine vivamus an mortem obeamus, Cic. – übtr. u. prägn., es handelt sich um etw., es gilt etw., es ist etw. in Frage = es steht auf dem Spiele, ist in Gefahr (s. die Auslgg. zu Nep. Att. 15, 2; Fabri Liv. 23, 49, 8; die Auslgg. zu Hor. ep. 1, 18, 84; Ruhnken Ter. heaut. 2, 3, 113 eine Menge Belege), non agitur de vectigalibus, neque de sociorum iniuriis; libertas et anima nostra in dubio est, Sall.: id quod agitur, Plaut.: quasi istic mea res minor agatur quam tua, als ob in deiner Angelegenheit (istic) auf meiner Seite weniger auf dem Spiele stände, als auf deiner, Ter.: tua res agitur, paries cum proximus ardet, Hor.: in quo (bello) agitur populi Romani gloria: agitur salus sociorum atque amicorum, aguntur certissima populi Romani vectigalia, Cic.: cum fama eius ageretur, Liv.: agitur pars tertia mundi, Ov. – im Perf., acta res est od. gew. actum est, eig. die Verhandlung ist-, die Akten sind geschlossen = es ist aus, -vorbei damit, acta haec res est, perii, Ter.: actumst, ilicet, peristi, Ter.: si prorogatur, actum est, Cic.: actum est (ich bin zugrunde gerichtet), si etc., Ter.: actum erat, nisi etc., es wäre aus gewesen, wenn nicht usw., Flor. – u. so actum est de etc., es ist mit jmd. od. etw. aus od. vorbei, es ist um jmd. od. etw. geschehen, es ist jmd. od. etw. verloren, de collo meo, Plaut. trin. 595: de Servio, de imperio, Liv.: quod scribis εγγήραμα, actum de isto est, damit ist's schon vorbei, darauf habe ich schon verzichtet, Cic. – dah. ego sum is, qui dicam me non laborare; actum habiturum, quod egerint, ich dagegen bin bereit zu erklären, daß ich keineswegs gesonnen bin, mich abzumühen, indem ich gern das als abgemacht betrachten will, was sie abgemacht wissen wollen, Cic. Tusc. 3, 50. – u. so sprichw., rem actam od. bl. actum (acta) agere, eine abgemachte Sache noch einmal vornehmen = sich vergebliche Mühe geben, tun od. besprechen, was sich nicht mehr ändern läßt, etwa unser leeres Stroh dreschen, stultus es, rem actam agis, es hilft dir nichts, Plaut.: rem actam hodierno die agi (eine schon abgemachte Sache werde verhandelt werden), et frustra habiturum orationem, qui etc., Liv.: Ph. actum, aiunt, ne agas (laß, was du nicht mehr ändern kannst). D. non agam? (ich lassen?) Ter.: u. so tu, malum! inquies, actum ne agas, zum Henker! wirst du sagen, gib acht, es ist zu spät, Cic.: sed acta ne agamus, aber reden wir nicht von dem, was nicht zu ändern ist, Cic.: praeposteris utimur consiliis et acta agimus (und haben vorgetan und nachgedacht) quod vetamur vetere proverbio, Cic. – / Archaist. axim = egerim, Pacuv. tr. 297: axit = egerit, Paul. ex Fest. 3, 3. – Futur. Akt. agebo, Virgil. gramm. epit. 10 (Class. auct. ed. Mai 5, 141). – parag. Infin. Präs. agier, gerichtliche Formel bei Cic. top. 66; ep. 7, 12, 2; de off. 3, 61 u. 70.

    / Imperat. age, agite, fast wie eine Partikel des Aufrufs, der Ermunterung (dah. auch age in der Anrede an mehrere), wie unser wohlan! auf! (oft verstärkt durch andere Partikeln, bes. durch dum u. sis, dah. verb. agedum, agidum (Plaut. trin. 369), agitedum, agesis), I) bei dringender Aufforderung u. Ermahnung, wohlan! auf! auf denn! hurtig! a) übh.: age face, Plaut.: age fiat, Ter.: agedum ergo, accede huc modo, Plaut.: agitedum ite mecum, Liv. (u. so oft agedum u. agitedum b. Liv., s. Drak. Liv. 3, 62, 4): agesis tu sine pennis vola, Plaut.: age nunc refer animum, sis, ad veritatem, Cic.: en od. eia age rumpe moras, Verg.: nunc age, Verg.: quin age, auf denn! Verg.: age, quaeso, Hor.: age age, egredere, Turpil. fr.: age age, usque exsecra, Plaut. – age m. 1. pers. plur. verbi, age age nunc iam experiamur, Ter.: age agitemus convivium etc., Plaut. – u.m. 2. pers. plur. (seit der august. Zeit, bes. bei Dichtern, s. die Auslgg. zu Prop. 1, 1, 21. Burm. Val. Flacc. 3, 311), mittite agedum legatos, Liv. – b) bei Übergängen in der Rede, um auf das Folgende bes. aufmerksam zu machen (oft mit nunc, vero, porro), age nunc iter... comparate, Cic.: age vero... considerate, Cic.: age porro tu cur... imperasti? und nun ferner, Cic. Vgl. Seyffert Schol. Lat. 1. § 26. – c) bei lebhafter Anrede in Fragen, fast wie dic, sag an! sprich! wohlan! age ecquid fit? Plaut.: age scis quid loquar? Ter.: age, numquid etc., Petron. – II) beim Wunsch, in der Unterhaltung abzubrechen u. zu anderem überzugehen: a) als Zeichen der Mißbilligung von Gesagtem, wie unser: geh! laß das! ach! age novi tuum animum, geh, ich kenne dich; ach, ich kenne dich besser, Ter.: sicine agis, Parmeno? age, wie kannst du so sprechen? laß das! Ter.: age, inepte! ach, Possen! Ter.: age, hoc malum mihi commune est cum omnibus, ach leider usw., Cic. – b) als Zeichen der Zustimmung, bes. aber zugleich mit dem Wunsche, auf etwas anderes zu kommen, age u. age age, wohlan, es sei! gut! meinetwegen, ich bin's zufrieden! (s. Brix Plaut. mil. 1024. Meißner Ter. Andr. 310), age sit ita factum, quae causa cur Romam properaret? Cic.: age age, ut tibi maxime concinnum est, Plaut.: age age iam ducat, gut, gut, er mag sie heiraten, Ter. – dah. age sane, age ergo, age igitur, age sane igitur, recht wohl, wohl denn, sehr wohl, ich bin's od. wir sind's zufrieden! (s. Brix Plaut. mil. 1024. Gronov Liv. 1, 57, 8), age sane, inquam, Cic.: age sane, omnes, Liv.: age ergo recipe hoc actutum, Plaut.: age igitur, Plaut. u. Ter.: age sane igitur, Plaut. – c) als Zeichen scheinbarer od. erzwungener Zustimmung, wo man nicht ja od. nein sagen u. lieber weitergehen will, wie unser: nun gut! schon gut! nur zu! age, veniam, Ter.: age, age, exponamus adulescenti, Cic. – dah. d) fast wie fac, bei einem angegebenen Falle, gesetzt, age vero laudo aliquem; num offendo? Caecin. b. Cic.: bes. mit si, age si paruerit etc., Cic.: u. so Hor. sat. 2, 3, 117 u.a.

    / Part. praes. agēns, entis, I) Adj.: 1) = δραστικός, sprechend, ausdrucksvoll, lebhaft, (doch nur im Zushg., wie) imagines agentes acres, insignitae, Cic. de or. 2, 358: aliquid agentes imagines (Ggstz. mutae et vagae), Cornif. rhet. 3, 37: acer orator, incensus et agens, Cic. Brut. 317. – 2) als gramm. t.t., verba agentia, i.e. activa, Gell. 18, 12. § 1 u. 10. – II) Subst.: 1) = actor, der Sachwalter, Anwalt, Kläger, Quint. u.a. – 2) = agrimensor, der Feldmesser, Gromat. vet. – 3) agens in rebus od. agens rerum od. bl. agens (gew. im Plur.), ein kaiserl. Beauftragter od. Kommissar zu Revisionen in Militär- u. Zivilangelegenheiten, ag. in reb., Amm. 14, 11, 19 u. oft in Dig. u. bei a. Spät., ag. rer. b. Aur. Vict. Caes. 39, 44.

    / Partic. Perf. Pass. subst. ācta, ōrum, n., I) die Handlungen, das Vollbrachte, die Taten, Werke als sprechende Zeugen der Tätigkeit jmds. (dagegen facta, das durch jmd. Geschehene übh.; res od. res gestae, ausgeführte Taten, bes. Kriegstaten, vgl. Cic. de or. 2, 63), belli domique acta, Ov.: acta belli, Suet.: Herculis, Quint.: pueritiae acta recordari, Quint.: ordinem actorum suorum commemorare, Vell.: nunc quācunque nos commovimus, ad Caesaris non modo acta, verum etiam cogitata revocamur, Cic. – II) öffentliche Verhandlungen, im Senate, in den Komitien usw., also namentl. Gesetze, Anordnungen u. Verfügungen der Magistrate u. später der Kaiser (dah. von Cic. Phil. 1, 18 mit leges zusammengestellt). Diese acta wurden dem Senat zur Prüfung u. Genehmigung od. Verwerfung vorgelegt; dah. acta alcis servare, Cic., confirmare, Vell. u. Suet., rata habere, Liv., tueri, Suet.; u. das Gegenteil, acta alcis dissolvere, rescindere, Cic. u. Liv. – in acta principum iurare, schwören, daß man die Verfügungen des Kaisers aufrecht erhalten wolle, s. Tac. ann. 1, 72; 4, 42; vgl. Ruperti Tac. ann. 1, 7, 3. Lipsii exc. in Tac. ann. 16, 22. – bes. die aufgezeichneten Verhandlungen, das Verzeichnis, Register dieser acta, die Urkunden, a) des Senats u. Volks: α) des Senats, die amtlichen Tagebücher od. Protokolle, in denen sowohl der Gegenstand der Diskussion mit Anträgen u. Beschlüssen, als die Meinungen der Hauptsprecher und bei wichtigen Verhören die Aussagen der Zeugen niedergelegt wurden, acta senatus, Suet.: acta patrum, Tac. – β) des Volks, acta diurna od. bl. diurna populi Rom. od. bl. diurna, die Staatszeitung, der Staatsanzeiger (Tac. u. Suet.), acta publica (Tac. u.a.), diurna Urbis acta (Tac.), acta urbana (Cic. u. Plin. ep.), rerum urbanarum acta (Cic.), acta populi (Vopisc.) u. bl. acta (Cic., Sen. u.a.) gen., die röm. Tagesberichte, Tageschronik, eine Art Zeitung, Vorfälle im Staats- u. Privatleben (zB. Geburten), die täglich von Staats wegen verzeichnet u. zur Kenntnis des Volks durch Aufstellung an öffentlichen Orten gebracht, dann von Schreibern in Abschriften bis in die entferntesten Gegenden des röm. Reichs verschickt wurden, acta facere, eine Urkunde (über die Geburt eines Kindes usw.) aufsetzen od. aufsetzen lassen, Serv. Verg. Aen. 2, 502: talia diurnis Urbis actis mandare, in die Zeitung setzen, Tac.: u. so beneficia in acta non mitto, lasse ich nicht in die Zeitung setzen, Sen. de ben. 2, 10, 4: sic in fastos actaque publica relatum est, Suet.: habebam acta urbana usque ad Nonas Martias (als er in Cilicien war), Cic. ad Att. 6, 2, 6. Vgl. K. Zells Ferienschriften, Neue Folge, 1. Bd. S. 3 ff. (Über die Zeitungen der alten Römer). – b) die Protokolle, Gerichtsakten = Verhandlungen vor Gericht, d.h. Reden u. Handlungen der Parteien, Zwischenreden des Richters usw., oft bei Ascon. u. in Dig. (zB. ut ex actis apparet, Ascon.): mit dem zu Protokoll gegebenen Urteil des Magistrats, das aus diesen Akten dann vom Ausrufer vorgelesen wurde, Amm. 22, 3, 4: apud acta promittere, zu Protokoll versprechen, Paul. dig. 2, 4, 17: profiteri apud acta (zu Protokoll geben) se esse ancillam, Cod. Iust. 7, 16, 26: professio donationis apud acta facta, zu Pr. gegebene Schenkung, Fr. Vat. § 266a: alius scribit, alius subscribit, alius obsignat, alius actis refert, Tert. adv. Marc. 5, 1: das dabei tätige Kanzleipersonal hieß ab actis (mit den ihnen untergeordneten exceptores u. chartularii), Cod. Theod. u. Inscr. – c) als milit. t.t., obsequiorum, militarium numerorum, pecuniae acta, Listen über Kommandos, Stand u. Zahlungen, in die zugleich jedes noch so kleine Ereignis der Legion eingetragen wurde, Veget. mil. 2, 19.

    lateinisch-deutsches > ago

  • 16 ago

    ago, ēgī, āctum, ere (griech. ἄγω, altind. ájati, ›geht, treibt‹), in Bewegung setzen, d.i. machen, daß etw. vorwärts geht, I) eig., im Raume = führend, leitend in Bewegung setzen, treiben, 1) im allg. = treiben, führen, leiten, α) Tiere als Treiber, Hirt usw., tauros, Verg.: nobile armentum, Aur. Vict.: mercede caballum, Hor.: capellas protenus, hinwegtreiben, Verg.: ex loco infesto porro armentum, Liv.: ex agris in urbem pecora armentaque, Iul. Obs.: bovem Romam, Liv.: boves ad flumina, Verg.: pecora per calles, Curt.: greges ante se, Sen.: elephantos ante agmen, Curt.: belua in hostes imperio, in suos metu agitur, Curt.: celso Nysae de vertice agere tigres, Verg.: m. 1. Sup., pecus venum, Pacuv. tr. 121: pecus pastum, Varr. LL. 6, 41: capellas pastas potum, Verg. ecl. 9, 24: poet. m. Infin., omne cum Proteus pecus egit altos visere montes, Hor. carm. 1, 2, 8. – β) Menschen als Führer, Treiber usw., reliquum agmen pecudum more, vor sich her treiben, Curt.: copulā vinctum ante se Thyum, Nep.: in via cursores et Numidas et multum ante se pulveris, Sen.: captivos prae se, Curt.: virgis proditorem in urbem, Liv.: per omnem vicum alqm verbere, Tac.: alqm ad mortem, zum Tode führen, Tac.: servum suum sub furca ad supplicium, Val. Max.: captivos sub curribus Indos, im Triumph aufführen, Mart.: u. animos per orbem
    ————
    agi, von der Seelenwanderung, Sen. – dah. auch (wie ἄγειν) = »mitbringen, mitnehmen«, multis milibus actis armatorum ex ea regione, Liv. – u. der milit. t.t. agmen agere, den Zug in Bewegung setzen = mit ihm aufbrechen, ihn marschieren lassen, nunc agendo, nunc sustinendo agmen, Liv.: agmen agens equitum, führend, Verg.: u. vom Zuge der Schiffe, agmen agens, Verg.: gew. im Passiv, agmen agitur, der Zug (das Heer) bewegt sich, bricht auf, marschiert, m. Advv., wie citius, raptim u. dgl., Liv. (s. die Belege bei Fabri Liv. 21, 61, 4). – u. in der Umgangsspr., agere se, »sich treiben« = »gehen, kommen« (s. Spengel Ter. Andr. 708. Hildebr. Apul. met. 5, 2. p. 310), quo agis te? wohin gehst du? Plaut.: quo hinc te agis? Ter.: unde agis te? od. bl. unde agis? woher kommst du? Plaut.: ebenso ecce gubernator sese Palinurus agebat, kam daher, Verg. – γ) ein Pferd (als Reiter od. Fuhrmann), ein Fahrzeug (Wagen, Schiff) treiben = führen, leiten, lenken, steuern, iumenta od. currum, die Tiere od. den Wagen lenken, den Wagenlenker machen, Wagenlenker sein, Liv., Curt. u.a.: equum ad vallum, an den W. heranreiten, Tac.: equum in hostem, auf den F. lossprengen, Curt.: per patris corpus carpentum, den Wagen über des V. Leichnam lenken, Liv.: u. so super ipsum corpus carpentum, Aur. Vict.: currus in diversum, Sen.: adductos intus agere equos, sprichw. (s. intus), Ov. fast. 6,
    ————
    586. – colles, quos agimus praeter navem, Lucr.: navim agere ignarus navis timet, Hor.: dic, unde onustam celocem agere praedicem, sag, von wo du deinen Kutter geladen hierher treibst (scherzh. = von wo du angetrunken herkommst), Plaut.: instructas quadriremes ad urbem, Curt.: in litus naves, auf den Strand treiben, -laufen lassen, Liv.: ratem in amnem, Ov.: rex classem in diversam partem agi iusserat, Curt.: simul naves in adversum amnem agebantur, wurden stromaufwärts geführt, Tac.: quibus (Austris) feliciter acti, Ov. – δ) übh. etw. Lebl. in Bewegung setzen, treiben, es sich bewegen-, es gehen machen, in Gang bringen, von Menschen usw., agens carmine quercus (von Orpheus), Verg.: vocem cubantes excitant (bringen in Gang), et cum egerunt (u. wenn sie sie in Bewegung gesetzt haben), Cic.: tantas moles nullā ope, quae cerneretur, admotas deorum numine agi credebant, Curt. – v. Lebl., nubes ventus agens, Lucr.: Pactolus aureas undas agens, Varr. fr.: maiore vi ac mole undas (v. einem Flusse), Curt.: longeque fluctus (v. Meere), Curt.: flumen maiore impetu adversum agitur, strömt mit desto größerer Gewalt nach der entgegengesetzten Richtung, Curt.: duplex agitur per lumbos spira, doppelt läuft durch die Lenden das Rückgrat hin, Verg.: agentes frigora venti, mitbringend, Verg.: trisulcum fulmen igni fervido actum, Varr. fr.: corpora agunt contagia
    ————
    late, verbreiten weit, Ov.: intus agere lacrimas, verschlucken, Albinov. eleg. 114. – ε) als milit. t.t. die Belagerungsmaschinen gegen einen Ort hin in Bewegung setzen, vorschieben, näher rücken, vineas turresque ad oppidum, Caes.: testudinem, Sall.
    2) insbes.: a) zu rascherer Bewegung antreiben, nach einem Ziele (bes. wider Willen, gewaltsam) forttreiben, fortführen, fortreißen, α) Tiere u. Menschen, equo temere acto, sein Pf. aufs Geratewohl angetrieben, Liv.: u. sprichw., agas asellum, du magst den Esel antreiben (er wird doch nicht schnell laufen lernen; vgl. Hor. sat. 1, 1, 90) = du bist und bleibst der alte, Cic. de or. 2, 258. – ne se avium modo, quas naturalis levitas ageret ad sidera (aufschwinge zu den Sternen), inani ac puerili mentis affectu efferret, Curt.: quā impetus egit equos, wohin wildes Gelüst trieb die Pf., Ov.: quā quemque metus agebat, diffugerunt, Curt.: diffugiunt, quo quemque agit error, Ov. – dah. im Passiv, agi = fortgetrieben-, fortgerissen-, fortgeführt od. umhergeführt werden, rennen, stürmen, fliegen usw., turbā fugientium actus, mit fortgerissen, Liv.: quo multitudo omnis agebatur, rannte, stürmte, Liv.: agi per auras, durch die Lüfte geführt werden, Verg.: agi longis erroribus (auf. l. Irrfahrten), Vell. u. Verg. – β) Dinge, membris agit atra venena, treibt heraus aus den Gl., Verg.: u. (nach der Lehre Epikurs, daß alles Sein u.
    ————
    Geschehen aus zufälligen Bewegungen von Atomen herrühre) quibus forte temere humana negotia volvi agique persuasum est, sich im bunten Wirbel drehe, Curt. 5, 11 (31), 10. – u. bes. animam agere, »den Lebenshauch austreiben« = »in den letzten Zügen liegen, den Geist aufgeben« (vgl. Cic. Tusc. 1, 19), Cael. (b. Cic.), Liv. u.a.: im Wortspiel, eodem tempore et gestum et animam agere, gleichs. die Seele aus dem Leibe heraustreiben, Cic.: est tanti, habere animam, ut agam, leben, um zu sterben, Sen.: ne quod agas desit, agas animam, damit du etwas zu treiben habest, treib dir die Seele aus, Mart.: u. scherzh. res (mein Vermögen) quom animam agebat, Plaut. – b) beunruhigend, jagend, verfolgend forttreiben od. in Bewegung setzen, α) Tiere u. Menschen = umhertreiben, jagen, hetzen, verfolgen, cervos (v. Hunden), Verg.: apros latratu turbabis agens, scheuchst du mit bellender Meute in die Flucht, Verg.: egi per iuga longa canes, Ov. – ceteros ruerem, agerem etc., Ter.: amantes aestuantes (v. Amor), Varr. fr.: obvios, fortstoßen, Suet.: glebis aut saxis aut fustibus alqm de fundo praecipitem, Cic.: u. bes. vom Verfolgen der Feinde (vgl. Fabri Liv. 24, 42, 3), praecipites Pompeianos, Caes.: cursu palantes Troas, Verg. – u.m. Angabe wohin? fugientes hostes ad naves, Iustin.: exsulem populum Rom. in hostium urbem, Liv.: alqm in exsilium, Liv.: hostem penitus in intimas solitudi-
    ————
    nes, Suet.: Narseum in ultimas regni solitudines, Eutr.: poet. m. Dat. loc., puerum Orco (in den O.), Hor. sat. 2, 5, 49. – β) Dinge, certatim remis mare, aufregen, Val. Flacc.: acta boreā pinus, hin- u. hergetrieben, gejagt, Ov. – c) ( wie ἄγειν) von irgendwo weg-, forttreiben, bes. gefangen od. als Beute, inde actae boves, Liv.: reliquum agmen (hostium) more pecudum intactum agebatur, iubente rege, ut caedibus abstineretur, Curt.: dah. raubend weg-, forttreiben, rauben, redigunt actas in sua rura boves, Ov. – u. so praedam od. praedas (pecoris et mancipiorum) agere, »Vieh (u. Sklaven) als Beute mit fortnehmen« u. übh. »Beute machen, plündern« (griech. λεηλατειν), Sall., Liv. u.a.; vgl. pulchram praedam agat, eine schöne Beute machte (= einen schönen Fund täte), si quis illam invenerit aulam onustam auri, Plaut. aulul. 610 sq. – dah. insbes., ferre od. (selten) portare et agere ( wie φέρειν καὶ ἄγειν) = totes u. lebendes Eigentum »fortschaffen (ferre) u. fortführen (agere)«, teils von den Eigentümern (also im nichtfeindlichen Sinne), res, quae ferri agique possunt, bewegliche Habe, Liv.: simul animadvertit multa undique portari agique, Caes. b.c. 2, 25, 2: teils von Feinden »ausplündern u. wegschleppen«, cum ferret cuncta atque ageret, Liv.: postquam res sociorum ante oculos prope suos ferri agique vidit, Liv.: hi ferre agere plebem plebisque res, Liv. (vgl. Fabri Liv. 22, 3, 7. Drak. Liv.
    ————
    33, 13, 10. Ruperti Tac. hist. 1, 2, 11): u. bildl. (wie im Griech.), principes fori agunt feruntque cuncta, reißen alles mit sich fort, schalten und walten nach Willkür, Tac. dial. 8, 2. – d) mit einer gewissen körperlichen Anstrengung (schlagend, stoßend, werfend, biegend usw.) wohin treiben, bes. so, daß es festsitzt, eindringt usw., sublicae oblique agebantur, wurden eingerammt, Caes.: pinus ab alto ad terram, von oben bis auf den Boden biegen, Ov.: fundam circum caput, schwingen, Verg.: per costas pugionem, stoßen, Aur. Vict.: per utrumque gladium Val. Max.: hasta alci per armos acta, Verg.: dah. in crucem agere, ans Kreuz schlagen, heften, Cic. u.a. – e) »in fortlaufender Richtung gestalten«, α) in räumlicher Ausdehnung anlegen, unser ziehen, führen, fundamenta, Cic.: parietem, Cic.: aggerem, Caes.: cuniculos, Caes.: cuniculos ad aerarium, Cic., od. per magna spatia, Plin.: cloacam maximam sub terram, Liv.: molem mari, ins Meer hineinbauen, Curt.: amnem occultas egisse vias subter mare, sich einen Weg gebahnt, Verg. – so bes. als t.t. der Feldmetzkunst, limitem agere, »die Grenzmark ziehen«, Tac.: u. poet., latum per agmen limitem agit ferro, haut sich Bahn querdurch, Verg.: u. im Bilde, idem limes agendus erit, d.i. das gleiche Mittel anzuwenden, Ov. – β) von Gewächsen = nach innen od. außen treiben, hervortreiben, ansetzen, radices, Varr.: radices in
    ————
    profundum, Plin.: u. im Bilde, vera gloria radices agit atque propagatur, Cic. – u. so gemmas, coliculum, folia, florem, frondem, Varr., Col. u. Plin.: poet., ossa robur agunt, die Gebeine werden zu hartem Holze, Ov.: u. se laetus ad auras palmes agit, sich fröhlich zur Luft aufschwinget das Reis, Verg.: actae ad sidera pinus, emporgewachsen, reichend, Verg. – γ) übh. aus sich heraustreiben, zum Vorschein bringen, scintillas, Funken sprühen, Lucr.: spumas, Sch. treiben, schäumen, Lucr.: cum spumas ageret in ore, sein Maul schäumte, Cic.: rimas, Risse, Sprünge bekommen, sich spalten (vom Holz, von Bäumen, vom Erdboden usw.), Cic. u.a.
    II) übtr.: A) im allg.: a) übh. in tätige Bewegung setzen, treiben, führen, leiten, bringen, animus cuncta agit atque habet, Sall.: u. so alqm transversum agere, jmd. auf Abwege treiben, -führen (von glücklichen Umständen usw.), Sall., Sen. u.a. (vgl. Kritz Sall. Iug. 6, 3): per reges actum genus omne Latinos, das durch alle lat. Könige durchging, Verg. Aen. 12, 530. – u. Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur, behandelt werden, Verg. Aen. 1, 574. – mit Ang. wohin? od. wozu? durch ein Adv. od. durch in od. ad m. Akk., α) = in einen Zustand treiben, versetzen, bringen, animum in admirationem curae priscorum, Plin.: alqm in furorem, in insaniam, Quint.: in desperationem agi, Liv. epit.: si quis ad illa te agat, ver-
    ————
    setzte dich ein Gott hin, Hor. – β) zu einem Entschlusse, zu einer Vornahme treiben, führen, bestimmen, bringen, matre agente, auf Antrieb der M., Capit.: poëmata dulcia sunto et quocumque volent animum auditoris agunto, Hor.: alqm confestim od. praecipitem ad certamen, Liv.: pravis et externis religionibus captas mentes velut furialibus stimulis ad omne scelus et ad omnem libidinem agere, Liv.: irā deorum ad tantum nefas agi, Curt.: ag. Latinos falsis criminibus in arma, Liv.: in favorem aut odium contactu valentiorum agi, sich bestimmen lassen, Tac.: alqm in fraudem, zum Verrat treiben, Verg.: poet. m. folg. Infin., desertas quaerere terras auguriis agimur divum, Verg. Aen. 3, 4 sq. – b) in unruhige Bewegung setzen, umhertreiben, jagen, verfolgen, beunruhigen, plagen, quälen u. dgl., amor me ludificat, fugat, agit, Plaut.: agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum, Cic.: acerba fata Romanos agunt, Hor.: diris agam vos, Hor.: agentia verba, Worte, die zur Verzweiflung treiben, Hor. – c) in stürmische Bewegung setzen, ubi (multitudo) aut studio agitur aut irā, in Bewegung gesetzt, aufgeregt wird, Curt. 6, 9 (33), 6: dah. aus dem Gleichgewicht heben, -bringen, erschüttern, perpetua naturalis bonitas, quae nullis casibus neque agitur neque minuitur, weder aus dem Gleichgewicht gebracht, erschüttert wird, Nep. Att. 9, 1. – d) in tätige Bewegung setzen, treiben,
    ————
    anregen, anfeuern, in Tätigkeit-, in Übung erhalten, seu te discus agit, Hor. sat. 2, 2, 13: non anxia mentem agit spes, Claud. cons. Prob. et Ol. 65 sq. – e) refl. agere (absol.) od. agere se, α) agere (absol.) = irgendwo sich umhertreiben, sein Wesen treiben, sich aufhalten, sich befinden, weilen, edoctus, ubi ageret, Dict.: in partibus orientis, Lact.: clerus Romae agens, Cypr.: sub Alpibus, Flor.: sub extremis Alpium radicibus inter Arsiam Titiumque flumen, Flor.: multum et familiariter cum alqo, viel u. vertraut mit jmd. umgehen, Sall.: inter Vinios... variā et pudendā sorte, mit Leuten wie Vinius... umgehen, Tac.: inter homines (v. Christus), weilen, Lact.: agere inter homines desinere, aufhören unter den Menschen zu weilen = sterben, Tac.: in carne mortali, Lact. – v. Völkern, irgendwo wohnen, hausen, Batavi donec trans Rhenum agebant, Tac.: Africa, quae procul a mari incultius agebat, Sall.: Gaetulos partim in tuguriis, alios incultius vagos agere, Sall.: plerumque sub silvis, Flor. – v. Staaten, unter dem u. dem stehen, octo civitates quae sub ipsis agebant, Eutr. 2, 2: Thracia, Cilicia, Commagene, quae sub regibus amicis egerant, Eutr. 7, 19. – von Soldaten = stehen, in der Schlacht, auf Posten, im Winterquartier usw., apud primos, Sall.: totum diem in armis, Dict.: circa muros et in stationibus solute ac neglegenter, Liv.: haud longe, Tac.: trans Padum, Tac.: Lugduni, Tac.: in vico
    ————
    Marcoduro incuriosius, Tac.: ala in finibus suis agens, Tac.: Chauci inter auxilia Romana agentes, Tac.; vgl. Kritz Tac. Agr. 18, 2. Heräus Tac. hist. 2, 39, 11. – v. Beamten (Statthaltern), im Amte sein, dienstlich tätig sein, haud procul inde, Tac.: Minturnis, Tac.: Antiochiae et circa Armeniam, Eutr.: in Raetia et Norico, Eutr. – β) m. se u. absol., auf eine gewisse Weise sein Wesen treiben, es so u. so treiben, irgendwie sich benehmen, sich zeigen, sich verhalten, tantā mobilitate Numidae sese agunt, Sall.: quanto ferocius ante se egerint, Tac.: sic se agere, Rutil. Lup.: non ex institutione Stoica se agere, Sen.: se ingenti modestiā agere, Eutr.: contra Gordianos superbissime, Capit. Gord. 30 in.: ut nummularii probe se agant circa omne negotium suum, ICt.: neglegenter se et avare agentes, Eutr.: sed agant se, ut volunt, Sulpic. Sev. Vgl. Ruhnken Rutil. Lup. 2, 4 extr. – u. (ohne se) quemadmodum sanis hominibus agendum est od. quemadmodum sanos agere conveniat, Cels.: agere insolentius, Eutr.: feroces pro victoribus agere, sich wie S. benehmen (ohne es zu sein), Sall.: agere pro dei sacerdote, Cypr.: libertinos, qui pro equitibus Romanis agerent, Suet.: tota civitas laeta agere, Sall.: quieti ac sine terrore egēre, Dict.: sermone, cultu etc. ut Germani agunt, Tac.
    B) eine Zeit, eine Tätigkeit od. einen Zustand vor sich gehen machen: 1) eine Zeit gleichs. »herauffüh-
    ————
    ren u. ablaufen lassen«, sie den Kreislauf vollenden lassen, cum Tithonia coniunx quintae tempora lucis aget, Ov.: ver illud erat, ver magnus agebat orbis, Frühling hatte der große Weltumfang, Verg. – dah. α) mit annus u. einer Ordinalzahl = im...ten Jahre stehen (= es erreicht, aber noch nicht überschritten haben), so u. so alt sein (s. Ruhnken Suet. Caes. 1), quartum annum agere incipientes, Varr.: quartum annum ago et octogesimum, Cic.: qui sextum et octogesimum annum agens causam dixerit, Liv.: annum plenum nonum decimum agens, ICt.: annum agens vicesimum aetatis, Eutr.: quinquagesimum et quartum agens aetatis annum, Suet.: erst spätlat. mit Plur. von annus und einer Kardinalzahl, decem et octo annos agens, Capit. Anton. phil. 5, 1; vgl. Capit. Gord. 15, 2 u. 22, 2: decem et novem agebat annos, Augustin. de civ. dei 15, 12, 1. – u. (von einem Zeitabschnitt) im Passiv, agi, im Ablauf begriffen sein, ablaufen, u. im Perfect. = abgelaufen-, verflossen-, am Ende sein, postquam ad te venit, mensis agitur hic iam septimus, Ter.: ut tunc principium anni agebatur, man im Anfange des Jahres stand, Liv.: Vergilii aetate incognita, a cuius obitu XC aguntur anni, der nunmehr 90 Jahre tot ist, Plin.: bis tricenis annis actis, Laber. fr.: actis in regno XV annis, Iustin.: menses iam tibi esse actos vides, Plaut.: mensibus actis, Varr. LL. – β) eine Zeit (die Lebenszeit, die Jahre, einen Zeitab-
    ————
    schnitt) zubringen, hinbringen, verleben, aevum agere consuetis in armis, Pacuv. fr.: aetatem domi, Enn. fr.: aetatem cum uno viro, mit einem M. leben, Ter.: aetatem procul a re publica, Sall.: aetatem in litteris, Cic.: vitam pudice, Ter.: vitam sanctissime honestissimeque, Cic.: vitam ruri, Ter. u. Liv.: silvestrem vitam, im Walde leben, Solin.: tolerabilem senectutem, Cic.: pleraque tempora in venando, Sall.: medium tempus ad proconsulatum usque in otio secessuque, Suet.: dies in terra, noctes in aqua (vom Krokodil), Plin.: noctem inter gaudia, Verg.: noctem quietam, non insomnem, Tac.: totam eam noctem cum magno animi metu perpetuis vigiliis, Liv.: nec tranquillior nox diem tam foede actum excepit, Liv.: hiemem sub tectis suis, Liv., od. in castris, Sall.: ibi hiberna, Liv.: ad Tarentum aestiva, Liv. – dah. absol. = leben, existieren, homines, qui tum agebant, Tac.: ne sine solacio ageret (lebe, bleibe), Tac.: agere procul, fern stehen, Tac.: per mollitiem, in W. dahinleben, Sall.: sine legibus certis, sine magistratibus, Liv.: arbitrio alieno, Dict.: incertā pace, Liv.: in otio, Flor.: adhuc usque id est per longam temporum seriem agentes, Cypr.
    2) eine Tätigkeit od. einen Zustand vor sich gehen lassen, in bezug auf etw. tätig sein, handeln, etw. treiben, betreiben, tun, beginnen, besorgen, verrichten, ausführen, vollführen, haec agens, wäh-
    ————
    rend er damit beschäftigt war, Liv. u. Curt. (s. Wölffl. Liv. Krit. S. 28): omnia quae fiunt (entsteht, in der Natur), quaeque aguntur (getan wird, von Menschen), Cic.: ibi quid agat secum cogitat, Enn. fr.: sed eos (deos) non curare opinor, quid agat humanum genus, Enn. fr.: quaeso, ne temere hanc rem agas, ne iracunditer, Caecil. fr.: o, quid agis? ach, was beginnst du? Hor.: quid vos agitis? was treibt ihr (was beschäftigt euch)? Cic.: nihil agis, quin ego audiam, Cic.: cum scribas et aliquid agas eorum, quorum consuesti, Luccei. bei Cic.: nec quicquam raptim aut forte temere egeritis, Liv.: quod agendum aut faciendum sit, id non recusem, Cic.: agerent facerentque, ut e re publica ducerent, Liv.: agerent (sie sollten nur zumachen) ac ferirent, Tac.: omnes fere res asperas per Iugurtham agere, Sall.: quae cuncta etsi consilio ductuque alterius agebantur, Tac.: castrensis iurisdictio... plura manu agens, vieles tätlich bewirkend, Tac.: multa agendo nihil agere, Phaedr.: operose nihil agere, Sen.: dum aliud agitur (nebenbei), ediscere alqd, Quint.: cuncta impetu militum acta, ging vor sich, Tac.: iucundi acti labores, Cic. – agere res egregias, Eutr.: multa in Hispania bene, Eutr.: multa strenue, Eutr.: nihil non tranquillum et placidum, Eutr.: nihil iniustum ad augendum fiscum, Eutr.: nihil quasi Romanus egit, er benahm sich in keinem Stücke wie ein Römer, Eutr. – in der Umgangsspr., quid agis?
    ————
    was treibst du? was machst du? wie geht's? Plaut., Cic. u.a.: quid agit? was macht sie? wie geht es ihr? Ter.: quid agitur? was macht man? wie geht's? was gibt's? wie stehen die Sachen? Komik. – ebenso bei Fragen der Verlegenheit, des Zweifels, der Furcht, quid faciam? quid agam? was soll ich tun? was soll ich anfangen? Komik.: quid ages? Ter.: ebenso quid ago? quid agimus? Komik. u.a. (s. Brix Plaut. mil. 250 u. trin. 1062): u. in der indir. Frage, neque satis centurionibus constabat, quid agerent, Caes. – u. die Formeln, age, si quid agis, als drängende Aufforderung, »mach! mach!«, »mach Ernst mit deinem Vorsaße!« Plaut. (s. Lorenz Plaut. mil. 214. Brix Plaut. trin. 981). – age, ut vis, mach's, wie du willst, Plaut.: u. so age, age, ut lubet, Ter. – quod agis, id agas, bleib bei deinem Vorsatze, Plaut.: u. so age porro, tamen istuc ago, ich bleibe doch dabei (bei dem von dir empfohlenen Verfahren), Ter. – absol., se non interfuisse, sed egisse (dabei [als Zeuge] tätig gewesen sei, zu tun gehabt habe) dicit, Cic.: industria in agendo, celeritas in conficiendo, Cic.: defessa iubendo est saeva Iovis coniunx; ego sum indefessus agendo, Ov.: vigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt, Sall. – bes. m. Advv., auf irgend eine Weise handeln, verfahren, zu Werke gehen, lenius, Sall.: pariter, Sall.: facile iusteque, Tac.: cum (consules) primo anno bene egissent, ihre Verwaltung gut war,
    ————
    Eutr.: u. so cum humane nobiscum hiems egerit, Sen. – dah. male, bene, praeclare agere cum alqo, übel-, gut- (glimpflich), sehr gut mit jmd. verfahren, - ihn behandeln, Plaut. u. Cic.: ebenso cum omnibus Romae aequo iure, Eutr.: u. im Passiv, male, bene agitur cum alqo, »es steht mit jmd. –, geht jmdm. übel, gut, vortrefflich«, Cic.: u. so egregie actum nobis (= nobiscum) est, siquidem etc., Dict.: u. bl. praeclare agitur, si etc., Cic.
    Dah. a) aliquid agere, handeln, tätig sein, im Ggstz. zum Müßiggang, zur Ruhe, zur Überlegung, qui talibus diebus imprudens aliquid egisset, Macr.: virtus agit aliquid, Sen. – u. ohne aliquid, zB. surgamus, eamus, agamus, Lucil. fr.: quod (daß sie) egerunt,... quod reliquerunt, Cic.: bes. im Partic. Praes., im Gerundio u. Gerundivo, agentes audentesque, Liv.: aliud agendi tempus, aliud quiescendi, Cic.: agendum atque obviam eundum est, Sall. fr.: Maecenas... vir providens atque agendi sciens, gewandter Geschäftsmann, Vell.: audendum atque agendum, non consultandum in tanto malo esse, Liv.; vgl. Fabri Sall. Cat. 21, 3. Korte Sall. Cat. 52, 59. Kritz Sall. hist. fr. 1, 45, 7. Benecke Cic. de imp. Cn. Pomp. 3, 8. p. 90; u. (über die Verbindung aud. et ag.) Fabri Liv. 21, 40, 6. – u. der Ggstz. nihil agere, nichts tun, untätig sein, müßig gehen, numquam se plus agere, quam cum nihil ageret, Cic.: nihil agendo homines male
    ————
    agere discunt, Cato. fr.: iam dies hic sextus est, cum nihil egi, Pompon. fr. – b) = so u. so viel ausrichten, bewirken, etiam quicquam egisti? Afran. fr.: non nihil egisti hoc loco, Cic.: nihilo plus agas, quam si des operam etc., du dürftest nicht mehr ausrichten = das wäre ebensoviel, als wenn du usw., Ter.: nihil agit in amore inermus, Caecil. fr.: nihil agis, das hilft dir nichts, Ter.: nihil agis, dolor, du richtest nichts aus, vermagst nichts über mich, Cic.: u. so ars nihil sane egisse videatur, nisi etc., Cic.: non multum egerit, dürfte nicht viel ausrichten, Cur. b. Cic.; vgl. Ruhnken Rutil. Lup. 2, 11 extr. – dah. so u. soviel vermögen, ausmachen, von dem u. dem Einfluß sein, multum agit sexus, aetas, condicio, Quint.: argumenta ac testes quid egerint, Quint. – c) etwas ernstlich betreiben, α) auf etw. achten, aufpassen, achtgeben (s. Ruhnk. Ter. Andr. 1, 2, 15. Arntzen Plin. pan. 5, 3. p. 28), hoc agam, ich werde aufpassen, lauern, Ter.: hoc (istuc) od. hanc rem age, hoc od. hanc rem agite, aufgepaßt, achtgegeben, Komik. u.a. (s. Lorenz Plaut. Pseud. 149): hocine agis an non? hörst du denn darauf? Ter.: at iam hoc non agis, du passest nicht auf, Ter.: id ago sedulo, ich denke ernstlich daran, Ter.: u. so nisi id agat et adsit, darauf achtet u. bei der Hand ist, Cic.: quae suā sponte, etiam si id non agas, cadunt, Cic.: cras agamus haec, wollen wir auf dieses Thema weiter Bedacht neh-
    ————
    men, es weiter verfolgen, Cic. – u. der Ggstz., alias res agere, Komik u. Cic., od. aliud agere, Cic., »andere Dinge (Allotria, Nebendinge) treiben, sich mit andern Dingen befassen«, d.h. »nicht aufmerken, unaufmerksam-, unachtsam-, zerstreut sein«. – β) etw. im Werke od. im Sinne haben, auf etw. sinnen, denken, ausgehen, mit etw. umgehen, etw. beabsichtigen, im Schilde führen, mit etw. vorzüglich sich abgeben, etw. sich besonders angelegen sein lassen (vgl. Ochsner Cic. Ecl. p. 285), aliud agentes (vorhabend), aliud simulantes (vorgebend), Cic.: nescio quid mens mea maius agat, Ov.: observabo, quam rem agat, Plaut.: quid agat, quid consilii captet, Ter.: quid cogitent, Cic.: id s egissent, Cic.: in omni vita nihil aliud egi, habe es mir zur Aufgabe meines Lebens gemacht, Cic.: fratri proditionem, Tac.: de intranda Britannia, Tac. – u. bes. id agere ( selten hoc agere od. bl. agere), ut od. ne etc., das im Werke od. Sinne haben, das sich zum Hauptgeschäfte machen, daß od. daß nicht usw., damit umgehen, darauf ausgehen, -denken, sich ein besonderes Geschäft daraus machen, es darauf absehen, beabsichtigen, zu usw., qui tum, cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur, Cic.: non enim id agit, ut insidietur et observet, sed iam favet, Cic.: id agere ac moliri coepit, ut desciscerent ab Insubribus Cenomani, Liv.: id agendum, ut ea facere videamur irati, Cic.: non
    ————
    ergo id agitur, ut aliquid assensu meo comprobem, darauf kommt es mir nicht an, daß ich usw., Cic.: certiorem eum fecit, id agi, ut pons dissolveretur, Nep.: id ab isto actum esse, ut ille suppositus facile et libenter se illum, qui non erat, esse simularet, Cic. – ego id agam, quī mihi ne detur, Ter.: itaque neque tu multum interfuisti rebus gerendis, et ego id semper egi, ne interessem, Cic. – tu, dum tua navis in alto est, hoc age (sieh zu), ut mutata retrorsum te ferat aura, Hor. ep. 1, 18, 87 sq. – qui hoc agit, ut prior sit, Quint. 10, 2, 10.
    3) etwas mit dem gehörigen äußern Vortrag (s. actio no. II) in Handlung setzen, darstellen, a) v. Redner, darstellen, vortragen, deklamieren (vgl. Gernhard Cic. de sen. 16), id cum pronuntiamus, agimus, Varr. LL.: haec ille egit, Cic.: quae sic ab illo acta esse constabat, oculis, voce, gestu, ut etc., Cic.: absol., agere cum dignitate ac venustate, Cic. – b) vom Rhapsoden usw., vortragen, hersagen, rezitieren, carmen, Val. Flacc. 1, 783; 4, 87. – c) vom Schauspieler, α) durch bloßes Gebärdenspiel od. durch die Rede mit dem nötigen Gebärdenspiel darstellen, vortragen, spielen, in scaena gestum, als Schauspieler auftreten, Cic.: mimum, Suet. u. Macr. (vgl. ag. choros, Prop.): canticum aliquanto magis vigente motu, die Handlung der Monodie (canticum) mit weit lebendigerem Gebärdenspiel darstellen,
    ————
    Liv.: numquam agit hunc versum Roscius eo gestu, quo potest etc., mit solchem Feuer spielen, Cic.: haec (diese Septenare) quantis ab illo (Aesopo) clamoribus agebantur! Cic. – u. so fabulam (comoediam, tragoediam), ein Stück darstellen, spielen, Komik. u. Cic., u. aufführen (spielen) lassen, zur Aufführung bringen, Komik. (s. Wagner Ter. heaut. p. 27): novam fabulam, Varr. LL.: statariam, Ter.: u. so Menandri Eunuchum, das Stück des M. »der Eunuch«, Ter. – primas partes (die erste Rolle, die Hauptrolle), Ter.: u. so (im Bilde) priores partes, Cic.: Amphionis partes (Rolle), Varr. fr. – so auch eandem personam in triclinio agere (v. einem Mimen), Macr. sat. 2, 7, 17: u. bildl., hanc personam induisti; agenda est, Sen. de ben. 2, 17, 2: agenda est persona, quam mihi miles imposuit, Vopisc. Prob. 10, 7. – β) agere alqm (servum, lenonem, Ballionem u. dgl.), die Person (eines Stückes auf der Bühne) darstellen, Ter. u. Cic.: u. bes. übtr., im gewöhnl. Leben jmds. Rolle, jmd. spielen, abgeben, machen = sich (im Ernst od. aus Heuchelei) benehmen wie usw., senatorem, den Senator spielen, Tac.: nobilem. den Vornehmen spielen, Cael. in Cic. ep.: amicum, convivam, patrem familias, Sen.: filium, Sen, rhet.: ministrum imperatoris, Tac.: Rhodi specei secessus exsulem, als Verbannter leben, Tac.: bonum consulem, Plin. pan.: abstinentissimum virum, Liv. epit.: propu-
    ————
    gnatores sceleris, als Verfechter des V. auftreten, Iustin. Vgl. Bremi Suet. Tib. 12. – dah. d) Dank u. Lob mündlich od. schriftlich an den Tag legen, ausdrücken, aussprechen, bezeigen, sagen, alci gratias od. (im feierlichen Tone, Gebet usw.) grates, Cic.: alci gratias pro alqa re, Plaut.: dis laudes gratesque, Liv.; vgl. gratia.
    4) machen, daß eine Veranstaltung ein Zustand vor sich geht: a) ein Fest od. eine festliche Veranstaltung übh. begehen, feiern, halten, festos dies anniversarios, Cic.: festum diem, Iustin.: diem natalem u. bl. natalem, Tibull.: Idus, Hor.: quinquatrus iucunde, Suet.: diem festum Dianae per triduum, Liv.: festum genialiter, Ov.: choros, aufführen, Prop. u. Cypr.: triumphum de alqo, Cic.: acto cum gloria triumpho, Vell. – b) Zustände aller Art, α) der Ruhe = etw. halten, beobachten (längere Zeit) in etw. verharren, pacem, Sall. fr.: otia, Ov.: alta silentia, Ov.: medium, die M. halten, Vell.: morem, einer S. nachleben, Sall. fr. – β) der Tätigkeit = halten, versehen, vornehmen, treiben, vollziehen, vigilias ad aedes sacras, Cic., od. in portu, Liv.: excubias alci, Tac., od. circa cubiculum alcis, Suet.: stationem, Posten stehen (v. Soldaten), Liv., u. stationem in castris, die Wache haben (v. Befehlshaber), Tac. – popularia per ludum, Laber. fr.: nugas, Plaut.: ioca atque seria cum humillimis, Sall.: arbitria, s. arbitrium: curam alcis
    ————
    od. alcis rei od. m. pro od. de u. Abl., s. cura (no. I, 1 u. no. II): delectum, s. delectus (no. I): paenitentiam, s. paenitentia: mensuram agere alcis rei, s. mensura: sua vota, seine Wünsche betreiben, vortragen, Ov. – u. bes. γ) der leitenden Tätigkeit im öffentl. Dienste, etw. halten = anstellen, vornehmen, veranstalten, verwalten, leiten, vollziehen, senatum, S. halten, XII tabb. (b. Cic.) u. Suet.: censum, recensum, Liv.: delectum, Quint.: delectum acerbe, Liv. epit.: forum od. conventum, einen Gerichts- od. Kreistag halten, Cic., Caes. u.a.: censuram, das Zensoramt verwalten, Ov. u. Vell.: regnum, Liv.: honorem, bekleiden, Liv.: u. so proconsulatum, Capitol. (s. Gronov. observv. 4, 14. p. 452 sq. Oudend. Caes. b.G. 2, 28, 2). – u. von Einkünften, sie verwalten, eintreiben, beitreiben, Iudaicum fiscum acerbissime, Suet.: publicum quadragesimae in Asia, Suet. – bes. agere bellum, einen Krieg »planmäßig betreiben, planmäßig (durch zweckmäßig getroffene Anstalten) führen«, Sall. u.a. (vgl. Kritz Sall. hist. fr. 2, 50, 11. Drak. Liv. epit. 49; nicht bei Caes. u. Nep., in denen jetzt überall bellum gerere gelesen wird, s. Nipperdey spicileg. in Corn. Nepot. p. 69): aber Samnitium bella, quae continua per quartum iam volumen... agimus, mit denen wir es (als Schriftsteller) zu tun haben, Liv. 10, 31, 10. – auch levibus proeliis cum Gallis actis, geliefert, Liv. 22, 9, 6 H. ( andere factis). – c) in der Opferspr. =
    ————
    machen, d.i. »das Opfertier mit dem Hammer niederschlagen u. dann schlachten«, indem der Opferschlächter (popa) fragte: agone? mach od. tu ich's? s. Varr. LL. 6, 12. Ov. fast. 1, 321 sq. Sen. contr. 2, 11. § 19; worauf der Priester antwortete: age od. hoc age, so mach od. tu es, s. Suet. Cal. 58, 2; Galb. 20, 1. Sen. de clem. 1, 12, 2.
    5) machen, daß eine Verhandlung über etw. vor sich geht, a) übh. etw. betreiben, mit jmd. wegen etw. verhandeln, reden, sich unterreden, sich besprechen, unterhandeln, etw. besprechen, ab- od. ausmachen, in jmd. mit Bitten, Zureden usw. dringen, jmd. bitten, ermahnen, jmdm. zusprechen, den Vorschlag, Antrag, das Ansinnen machen, cum alqo alqd od. de alqa re od. m. folg. ut od. ne mit Konj., auch oft m. Abl. eines Substantivums od. Gerundiums der Art, wie etwas verhandelt usw. wird (s. Fabri Liv. 24, 32, 5), non ago hoc per sagam pretio conductam, Turpil. fr.: ut agerem cum Lucceio de vestra vetere gratia reconcilianda, Cic.: quod mecum per litteras agis (schriftlich verhandelst), mallem coram egisses (mündlich besprochen, abgemacht hättest), Cic.: utrum per procuratorem ageres, an per te ipsum, Cic.: estne hic ipsus, de quo agebam, von dem ich sprach, Ter.: de quibus in foro atque in negotiis agendi non est otium, Varr. fr.: ne agendi cum eo Dioni esset potestas, sich mit ihm zu besprechen, Nep.:
    ————
    hactenus vobiscum verbis actum, Dict. – egit cum Cimone, ut etc., machte dem C. den Antrag usw., Nep.: egit mecum accurate multis verbis, ut etc., Cic.: non imperio modo, sed consilio etiam ac prope precibus agens cum magistro equitum, ut etc., befahl er nicht bloß, sondern riet auch seinem Reiterobersten, ja er bat ihn beinahe usw., Liv.: agere varie rogando alternis suadendoque coepit, ut etc., drang auf alle Weise, bald mit Bitten, bald mit Zureden in ihn, daß usw., Liv. – is ita cum Caesare egit (dieser äußerte gegen Cäsar): si pacem faceret etc., Caes.: quae (patria) sic agit (sich so vernehmen läßt) et quodammodo tacita tecum loquitur, Cic. – absol. = den Unterhändler machen, unterhandeln, agente Serviliā, Cic.: illo auctore atque agente, Caes.: agendi viam non video, Cic.
    b) als publiz. t.t.: α) im Senate od. vor dem Volke etw. betreiben, verhandeln, zur Entscheidung bringen, einen entscheidenden Antrag stellen od. Beschluß fassen, in senatu de alqo od. de re, Cic.: agitur in curia de alqa re, Suet. – cum populo, Cic.: cum populo de alqo, vor dem Volke in einem förmlichen Antrage, Cic.: u. so verb. cum populo patribusque od. cum populo, cum plebe agendi ius, XII tabb. (b. Cic.) u. Cic. – oft absol., ut ante, quam rogatio lata esset, nulla res ageretur, Cic.: omnia potius actum iri, quam de provinciis, Cic.: u. so de pace, de condicio-
    ————
    nibus u. dgl., Cic.: de pace cum Sylla, Eutr.: nihil omnino actum esse de nobis, die Verhandlung über mich sei so gut als gar keine, Cic. – u. agi per senatum, per populum, durch den S., durch das V. entschieden werden, -geschehen, Cic.: u. so multitudinis arbitrio res maximas agi, Cic. – numquam Curio sustinuisset, si cum eo agi coeptum esset, wenn man entscheidende Beschlüsse gegen ihn gefaßt hätte, ernstlich gegen ihn aufgetreten wäre, Cic. – β) agere causam alcis, jmds. polit. Sache betreiben, jmds. Sache führen, sich jmds. annehmen, für jmd. Partei nehmen, Cic.: agere causam populi, Nep.: utrum militantium adversarii estis an causam agitis ? Liv.
    c) als gerichtl. t.t., etw. vor Gericht betreiben, sowohl in fremdem als in eigenem Namen, als Verteidiger od. Kläger: α) v. Vert., agere causam od. rem, eine Sache, einen Prozeß führen, eine Sache verteidigen, causam, Varr. LL.: causas agere et componere, Lucr.: causas amicorum tractare atque agere, Cic.: causas Latine, Eutr.: rem de scripto, Cic.: causam contra alqm apud consulem, Cic.: bonam causam apud aequos iudices, Liv.: apud quos iudices causa agebatur, vor denen der Pr. geführt wurde, Cic.: cum proxime res agentur, wenn der nächste Gerichtstag ist, Plin. ep. – absol., agere = ein Rechtsgeschäft betreiben, bes. als Redner u. Sachwalter-, als Verteidiger auftreten, hospes in agendo, Fremdling in
    ————
    (Rechts-)Geschäften, Cic.: princeps in agendo, Wortführer in der Verhandlung, Cic.: ad od. apud alqm (iudicem), Cic.: egit ipse pro se (verteidigte sich selbst), nullo accusante, Plin. ep.: si agendi necessitas instat, Plin. ep.: nihil cum Verre de cotidianis criminibus acturus sum, mit V. rechten. Cic. – β) vom Kläger od. der Partei, die ihr Recht verfolgt u. dgl., eine Klage anstellen, einen Prozeß anhängig machen, mit u. ohne (ex) iure, lege (auf Grund des Rechtes, eines Gesetzes) u. dgl., sein Recht geltend machen, den Weg Rechtens od. des Gesetzes einschlagen, klagbar werden, klagen, prozessieren, rechten, quid agas mecum ex iure civili et praetorio, non habes, Cic.: u. so ag. ex syngrapha, Cic.: tamquam ex syngrapha (als hätte man einen schriftlichen Vertrag) cum populo, Cic.: comminus (persönlich), Apul. – tabellis obsignatis ag. cum alqo, jmdm. das vollzogene Protokoll vorhalten, Cic. – ag. summo iure, das strengste Recht geltend machen, Cic.: ut iure non rescriptis (principum) ageretur, Capit. – lege agito ergo, nimm das Recht in Anspruch, Ter.: agere lege in hereditatem, Cic.: lege agendo, in der Gerichtsverhandlung, Cic.: vetuit de iisdem rebus pluribus legibus agere, wiederholt zu klagen, Suet. – non enim gladiis tecum, sed litibus agetur, man wird nicht mit der Gewalt der Waffen, sondern auf dem Wege der Klage gegen dich vorge-
    ————
    hen, Cic.: causā quam vi agere malle, Tac. – u. ohne lege u. dgl., grave (crimen est), me agente, te accusante, nullum, Cic.: cum alqo agere de alqa re, Cic.: agere ab alqo (von od. auf seiten jmds.), zB. a petitore (Kläger), a possessore (Beklagten), Plin. ep. 6, 2, 2: alter iniquum putabat plus secum agi, quam quod erat in actione, daß von ihm mehr gefordert werde, als es die Klage gestattete, Cic. – übtr., omnia pro suo iure agere, alles ganz seinem Rechte gemäß verhandeln, Ter.: agerent tecum lege Pythagorei, es würden gegen dich klagbar werden die P., Cic.: nihil, tamquam accusator, criminose nec dubia argumentis colligendo ago, ich deute nicht wie ein Ankläger alles schlimm u. suche nicht das Zweifelhafte durch Schlüsse zu erweisen, Liv. – bes. αα) agere m. Genet. des Verbrechens = klagbar werden, klagen wegen usw., mit u. ohne cum alqo (gegen jmd.), furti, Cic.: iniuriarum, Cic. u.a.: iniuriarum cum alqo, adulterii cum alqo, Quint. – ββ) alqm reum agere, s. reus. – γ) agitur de re od. (gew.) res, v. Gegenstande der Klage = es handelt sich um etw., die Frage dreht sich um etw., es wird debattiert über usw., es ist etw. Gegenstand der Debatte, es ist die Rede von etw. (s. Korte Sall. Cat. 52, 10), qua de re agitur od. quae res agitur, der Streitpunkt, Cic. (s. Manuzzi Cic. Mur. 13): praesertim cum de maximis vestris vectigalibus agatur, Cic.: non agitur, inquis, de hoc, an ami-
    ————
    citia propter se ipsam expetenda sit, Sen.: non capitis ei res agitur, sed pecuniae, Ter.: aguntur iniuriae sociorom, Cic.: agitur, liberine vivamus an mortem obeamus, Cic. – übtr. u. prägn., es handelt sich um etw., es gilt etw., es ist etw. in Frage = es steht auf dem Spiele, ist in Gefahr (s. die Auslgg. zu Nep. Att. 15, 2; Fabri Liv. 23, 49, 8; die Auslgg. zu Hor. ep. 1, 18, 84; Ruhnken Ter. heaut. 2, 3, 113 eine Menge Belege), non agitur de vectigalibus, neque de sociorum iniuriis; libertas et anima nostra in dubio est, Sall.: id quod agitur, Plaut.: quasi istic mea res minor agatur quam tua, als ob in deiner Angelegenheit (istic) auf meiner Seite weniger auf dem Spiele stände, als auf deiner, Ter.: tua res agitur, paries cum proximus ardet, Hor.: in quo (bello) agitur populi Romani gloria: agitur salus sociorum atque amicorum, aguntur certissima populi Romani vectigalia, Cic.: cum fama eius ageretur, Liv.: agitur pars tertia mundi, Ov. – im Perf., acta res est od. gew. actum est, eig. die Verhandlung ist-, die Akten sind geschlossen = es ist aus, -vorbei damit, acta haec res est, perii, Ter.: actumst, ilicet, peristi, Ter.: si prorogatur, actum est, Cic.: actum est (ich bin zugrunde gerichtet), si etc., Ter.: actum erat, nisi etc., es wäre aus gewesen, wenn nicht usw., Flor. – u. so actum est de etc., es ist mit jmd. od. etw. aus od. vorbei, es ist um jmd. od. etw. geschehen, es ist jmd. od. etw. verloren, de collo
    ————
    meo, Plaut. trin. 595: de Servio, de imperio, Liv.: quod scribis εγγήραμα, actum de isto est, damit ist's schon vorbei, darauf habe ich schon verzichtet, Cic. – dah. ego sum is, qui dicam me non laborare; actum habiturum, quod egerint, ich dagegen bin bereit zu erklären, daß ich keineswegs gesonnen bin, mich abzumühen, indem ich gern das als abgemacht betrachten will, was sie abgemacht wissen wollen, Cic. Tusc. 3, 50. – u. so sprichw., rem actam od. bl. actum (acta) agere, eine abgemachte Sache noch einmal vornehmen = sich vergebliche Mühe geben, tun od. besprechen, was sich nicht mehr ändern läßt, etwa unser leeres Stroh dreschen, stultus es, rem actam agis, es hilft dir nichts, Plaut.: rem actam hodierno die agi (eine schon abgemachte Sache werde verhandelt werden), et frustra habiturum orationem, qui etc., Liv.: Ph. actum, aiunt, ne agas (laß, was du nicht mehr ändern kannst). D. non agam? (ich lassen?) Ter.: u. so tu, malum! inquies, actum ne agas, zum Henker! wirst du sagen, gib acht, es ist zu spät, Cic.: sed acta ne agamus, aber reden wir nicht von dem, was nicht zu ändern ist, Cic.: praeposteris utimur consiliis et acta agimus (und haben vorgetan und nachgedacht) quod vetamur vetere proverbio, Cic. – Archaist. axim = egerim, Pacuv. tr. 297: axit = egerit, Paul. ex Fest. 3, 3. – Futur. Akt. agebo, Virgil. gramm. epit. 10 (Class. auct. ed. Mai 5,
    ————
    141). – parag. Infin. Präs. agier, gerichtliche Formel bei Cic. top. 66; ep. 7, 12, 2; de off. 3, 61 u. 70.
    Imperat. age, agite, fast wie eine Partikel des Aufrufs, der Ermunterung (dah. auch age in der Anrede an mehrere), wie unser wohlan! auf! (oft verstärkt durch andere Partikeln, bes. durch dum u. sis, dah. verb. agedum, agidum (Plaut. trin. 369), agitedum, agesis), I) bei dringender Aufforderung u. Ermahnung, wohlan! auf! auf denn! hurtig! a) übh.: age face, Plaut.: age fiat, Ter.: agedum ergo, accede huc modo, Plaut.: agitedum ite mecum, Liv. (u. so oft agedum u. agitedum b. Liv., s. Drak. Liv. 3, 62, 4): agesis tu sine pennis vola, Plaut.: age nunc refer animum, sis, ad veritatem, Cic.: en od. eia age rumpe moras, Verg.: nunc age, Verg.: quin age, auf denn! Verg.: age, quaeso, Hor.: age age, egredere, Turpil. fr.: age age, usque exsecra, Plaut. – age m. 1. pers. plur. verbi, age age nunc iam experiamur, Ter.: age agitemus convivium etc., Plaut. – u.m. 2. pers. plur. (seit der august. Zeit, bes. bei Dichtern, s. die Auslgg. zu Prop. 1, 1, 21. Burm. Val. Flacc. 3, 311), mittite agedum legatos, Liv. – b) bei Übergängen in der Rede, um auf das Folgende bes. aufmerksam zu machen (oft mit nunc, vero, porro), age nunc iter... comparate, Cic.: age vero... considerate, Cic.: age porro tu cur... imperasti? und nun ferner, Cic. Vgl. Seyffert Schol. Lat. 1. § 26. – c) bei lebhafter Anrede
    ————
    in Fragen, fast wie dic, sag an! sprich! wohlan! age ecquid fit? Plaut.: age scis quid loquar? Ter.: age, numquid etc., Petron. – II) beim Wunsch, in der Unterhaltung abzubrechen u. zu anderem überzugehen: a) als Zeichen der Mißbilligung von Gesagtem, wie unser: geh! laß das! ach! age novi tuum animum, geh, ich kenne dich; ach, ich kenne dich besser, Ter.: sicine agis, Parmeno? age, wie kannst du so sprechen? laß das! Ter.: age, inepte! ach, Possen! Ter.: age, hoc malum mihi commune est cum omnibus, ach leider usw., Cic. – b) als Zeichen der Zustimmung, bes. aber zugleich mit dem Wunsche, auf etwas anderes zu kommen, age u. age age, wohlan, es sei! gut! meinetwegen, ich bin's zufrieden! (s. Brix Plaut. mil. 1024. Meißner Ter. Andr. 310), age sit ita factum, quae causa cur Romam properaret? Cic.: age age, ut tibi maxime concinnum est, Plaut.: age age iam ducat, gut, gut, er mag sie heiraten, Ter. – dah. age sane, age ergo, age igitur, age sane igitur, recht wohl, wohl denn, sehr wohl, ich bin's od. wir sind's zufrieden! (s. Brix Plaut. mil. 1024. Gronov Liv. 1, 57, 8), age sane, inquam, Cic.: age sane, omnes, Liv.: age ergo recipe hoc actutum, Plaut.: age igitur, Plaut. u. Ter.: age sane igitur, Plaut. – c) als Zeichen scheinbarer od. erzwungener Zustimmung, wo man nicht ja od. nein sagen u. lieber weitergehen will, wie unser: nun gut! schon
    ————
    gut! nur zu! age, veniam, Ter.: age, age, exponamus adulescenti, Cic. – dah. d) fast wie fac, bei einem angegebenen Falle, gesetzt, age vero laudo aliquem; num offendo? Caecin. b. Cic.: bes. mit si, age si paruerit etc., Cic.: u. so Hor. sat. 2, 3, 117 u.a.
    Part. praes. agēns, entis, I) Adj.: 1) = δραστικός, sprechend, ausdrucksvoll, lebhaft, (doch nur im Zushg., wie) imagines agentes acres, insignitae, Cic. de or. 2, 358: aliquid agentes imagines (Ggstz. mutae et vagae), Cornif. rhet. 3, 37: acer orator, incensus et agens, Cic. Brut. 317. – 2) als gramm. t.t., verba agentia, i.e. activa, Gell. 18, 12. § 1 u. 10. – II) Subst.: 1) = actor, der Sachwalter, Anwalt, Kläger, Quint. u.a. – 2) = agrimensor, der Feldmesser, Gromat. vet. – 3) agens in rebus od. agens rerum od. bl. agens (gew. im Plur.), ein kaiserl. Beauftragter od. Kommissar zu Revisionen in Militär- u. Zivilangelegenheiten, ag. in reb., Amm. 14, 11, 19 u. oft in Dig. u. bei a. Spät., ag. rer. b. Aur. Vict. Caes. 39, 44.
    Partic. Perf. Pass. subst. ācta, ōrum, n., I) die Handlungen, das Vollbrachte, die Taten, Werke als sprechende Zeugen der Tätigkeit jmds. (dagegen facta, das durch jmd. Geschehene übh.; res od. res gestae, ausgeführte Taten, bes. Kriegstaten, vgl. Cic. de or. 2, 63), belli domique acta, Ov.: acta belli, Suet.: Herculis, Quint.: pueritiae acta recordari, Quint.: ordinem actorum suorum commemorare,
    ————
    Vell.: nunc quācunque nos commovimus, ad Caesaris non modo acta, verum etiam cogitata revocamur, Cic. – II) öffentliche Verhandlungen, im Senate, in den Komitien usw., also namentl. Gesetze, Anordnungen u. Verfügungen der Magistrate u. später der Kaiser (dah. von Cic. Phil. 1, 18 mit leges zusammengestellt). Diese acta wurden dem Senat zur Prüfung u. Genehmigung od. Verwerfung vorgelegt; dah. acta alcis servare, Cic., confirmare, Vell. u. Suet., rata habere, Liv., tueri, Suet.; u. das Gegenteil, acta alcis dissolvere, rescindere, Cic. u. Liv. – in acta principum iurare, schwören, daß man die Verfügungen des Kaisers aufrecht erhalten wolle, s. Tac. ann. 1, 72; 4, 42; vgl. Ruperti Tac. ann. 1, 7, 3. Lipsii exc. in Tac. ann. 16, 22. – bes. die aufgezeichneten Verhandlungen, das Verzeichnis, Register dieser acta, die Urkunden, a) des Senats u. Volks: α) des Senats, die amtlichen Tagebücher od. Protokolle, in denen sowohl der Gegenstand der Diskussion mit Anträgen u. Beschlüssen, als die Meinungen der Hauptsprecher und bei wichtigen Verhören die Aussagen der Zeugen niedergelegt wurden, acta senatus, Suet.: acta patrum, Tac. – β) des Volks, acta diurna od. bl. diurna populi Rom. od. bl. diurna, die Staatszeitung, der Staatsanzeiger (Tac. u. Suet.), acta publica (Tac. u.a.), diurna Urbis acta (Tac.), acta urbana (Cic. u. Plin. ep.), rerum urbanarum acta (Cic.), acta populi
    ————
    (Vopisc.) u. bl. acta (Cic., Sen. u.a.) gen., die röm. Tagesberichte, Tageschronik, eine Art Zeitung, Vorfälle im Staats- u. Privatleben (zB. Geburten), die täglich von Staats wegen verzeichnet u. zur Kenntnis des Volks durch Aufstellung an öffentlichen Orten gebracht, dann von Schreibern in Abschriften bis in die entferntesten Gegenden des röm. Reichs verschickt wurden, acta facere, eine Urkunde (über die Geburt eines Kindes usw.) aufsetzen od. aufsetzen lassen, Serv. Verg. Aen. 2, 502: talia diurnis Urbis actis mandare, in die Zeitung setzen, Tac.: u. so beneficia in acta non mitto, lasse ich nicht in die Zeitung setzen, Sen. de ben. 2, 10, 4: sic in fastos actaque publica relatum est, Suet.: habebam acta urbana usque ad Nonas Martias (als er in Cilicien war), Cic. ad Att. 6, 2, 6. Vgl. K. Zells Ferienschriften, Neue Folge, 1. Bd. S. 3 ff. (Über die Zeitungen der alten Römer). – b) die Protokolle, Gerichtsakten = Verhandlungen vor Gericht, d.h. Reden u. Handlungen der Parteien, Zwischenreden des Richters usw., oft bei Ascon. u. in Dig. (zB. ut ex actis apparet, Ascon.): mit dem zu Protokoll gegebenen Urteil des Magistrats, das aus diesen Akten dann vom Ausrufer vorgelesen wurde, Amm. 22, 3, 4: apud acta promittere, zu Protokoll versprechen, Paul. dig. 2, 4, 17: profiteri apud acta (zu Protokoll geben) se esse ancillam, Cod. Iust. 7, 16, 26: professio donatio-
    ————
    nis apud acta facta, zu Pr. gegebene Schenkung, Fr. Vat. § 266a: alius scribit, alius subscribit, alius obsignat, alius actis refert, Tert. adv. Marc. 5, 1: das dabei tätige Kanzleipersonal hieß ab actis (mit den ihnen untergeordneten exceptores u. chartularii), Cod. Theod. u. Inscr. – c) als milit. t.t., obsequiorum, militarium numerorum, pecuniae acta, Listen über Kommandos, Stand u. Zahlungen, in die zugleich jedes noch so kleine Ereignis der Legion eingetragen wurde, Veget. mil. 2, 19.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > ago

  • 17 compono

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin.
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst.
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > compono

  • 18 compositum

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin.
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst.
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > compositum

  • 19 conpono

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin.
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst.
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > conpono

  • 20 conposite

    com-pōno ( conp-), posui (COMPOSEIVERVNT, C. I. L. 1, 199, 2), positum (compostus, Plaut. Mil. 4, 7, 21 Lorenz; Verg. A. 1, 249; Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; Varr ap. Sen. Ep. 56, 6), 3, v. a., to put, place, lay, bring or set together, to unite, join, connect, collect, aggregate, compose, to order, arrange, adjust, etc. (class. and very freq.).
    I.
    In gen., of different objects.
    A. 1.
    Of things in gen.:

    aridum lignum,

    Hor. C. 3, 17, 14:

    composita fronde,

    Prop. 1, 20, 22:

    uvas in tecto in cratibus,

    Cato, R. R. 112, 2:

    in quo (loco) erant ea conposita, quibus rex te numerare constituerat,

    Cic. Deiot. 6, 17:

    (amomum) manipulatim leniter componitur,

    Plin. 12, 13, 28, § 48:

    amphoras in culleum,

    Cato, R. R. 113, 2:

    ligna in caminum,

    id. ib. 37, 5.—
    b.
    To bring into contact, fit together, join:

    quid... in operibus manu factis tam compositum tamque compactum et coagmentatum inveniri potest?

    Cic. Fin. 3, 22, 74: cum poclo bibo eodem, amplector, labra labellis conpono, Lucil. ap. Non. p. 260, 28:

    tum latus conponit lateri et cum pectore pectus,

    id. ib. p. 260, 30:

    conponens manibusque manus atque ori bus ora,

    Verg. A. 8, 486:

    Mercurio Sais fertur Virgineum conposuisse latus,

    Prop. 2, 2, 12; cf.

    caput,

    Tib. 1, 5, 8.—Hence, of broken limbs, etc., med. t. t., to set:

    ossa,

    Cels. 8, 10, 2:

    jugulum,

    id. 8, 8, 8 et saep.—
    c.
    Esp., to pack up for a journey, etc.:

    omnia composta sunt quae donavi,

    Plaut. Mil. 4, 7, 21:

    i ergo intro et compone quae tecum simul Ferantur,

    Ter. Hec. 4, 3, 5:

    dum tota domus raeda componitur una,

    Juv. 3, 10.—
    2.
    Of persons:

    is (Saturnus) genus indocile ac dispersum montibus altis Composuit,

    Verg. A. 8, 322:

    et tabula una duos poterit componere amantes,

    Prop. 2, 26, 33 (3, 22, 13); cf. II. C. 5. infra.—
    B.
    To set in opposition.
    1.
    To bring together in hostility, to oppose, to couple, pair, match in combat (cf. compositio, III.); esp. of gladiators, etc.: Samnis, spurcus homo, cum Pacideiano conponitur, optimus multo Post homines natos gladiator qui fuit unus, Lucil. Sat. ap. Non. p. 257, 18; cf. Cic. Opt. Gen. 6, 17:

    Rupili et Persi par pugnat, uti non Compositum melius cum Bitho Bacchius,

    Hor. S. 1, 7, 20 Orell. ad loc.:

    staturam habere Threcis cum Threce conpositi,

    Sen. Q. N. 4, praef. 8;

    and in gen.: si quis casus duos inter se bonos viros composuerit,

    Quint. 2, 17, 34:

    cuive virum mallem memet componere,

    Sil. 10, 70:

    componimur Vecordi Decio,

    id. 11, 212:

    hunc fatis,

    id. 1, 39:

    cum ventis, pelagique furentibus undis Composuit mortale genus,

    Luc. 3, 196;

    and fig.: pergis pugnantia secum Frontibus adversis componere,

    Hor. S. 1, 1, 103:

    ecce par deo dignum, vir fortis cum fortuna mala conpositus,

    Sen. Prov. 1, 2, 9:

    non illa (rhetorice) secum ipsa componitur,

    Quint. 2, 17, 33;

    and of a judicial contest: accita Epicharis et cum indice composita,

    confronted, Tac. A. 15, 51; 16, 10.—
    2.
    To oppose by way of comparison, to compare, contrast.
    (α).
    With acc. and dat.: quid est, cur componere ausis mihi te aut me tibi? Att. ap. Non. p. 257, 15 (Trag. Rel. v. 147 Rib.):

    nec divis homines componier aequom'st,

    Cat. 68, 141: composita dicta evolvunt, Quae cum componas, dicta factis discrepant, Att. ap. Non. p. 260, 21 (Trag. Rel. v. 48 Rib.):

    si parva licet conponere magnis,

    Verg. G. 4, 176:

    parvis conponere magna solebam,

    id. E. 1, 23; Ov. M. 5, [p. 392] 416:

    audes cladi componere nostrae, Nympha, tuam?

    id. ib. 15, 530:

    divinis humana,

    Aus. Ecl. 1, 10.—
    (β).
    With acc. and cum:

    ubi Metelli dicta cum factis conposuit,

    Sall. J. 48, 1: causam suam cum causa adversarii. Quint. 7, 2, 22.
    II.
    In partic.
    A.
    Of the parts of a whole, or of a whole as made up of parts.
    1. (α).
    With ex:

    exercitus ejus conpositus ex variis gentibus,

    Sall. J. 18, 3:

    genus humanum ex corpore et anima conpositum,

    id. ib. 2, 1:

    liber ex alienis orationibus compositus,

    Cic. Div. in Caecil. 14, 47:

    antidoton... ex multis atque interim contrariis quoque inter se effectibus,

    Quint. 1, 10, 6:

    ex quo (umore) componi debet (medicamentum),

    Cels. 6, 7, 1 fin.
    (β).
    With abl.:

    mensam gramine,

    Sil. 15, 51.—
    (γ).
    With acc. alone:

    medicamentum,

    Col. 6, 4, 1; Scrib. Comp. 10.—
    2.
    Esp., of buildings, etc., to construct, build:

    qui cuncta conposuit,

    i. e. the Creator, Cic. Univ. 13:

    urbem,

    Verg. A. 3, 387:

    illa (templa) deis,

    Ov. F. 1, 708 Burm. ad loc.:

    aggere conposito tumuli,

    Verg. A. 7, 6:

    deletas Thebas,

    Prop. 2, 6, 5.—
    3.
    Of words, to compound:

    vitilitigatores ex vitiis et litigatoribus, Plin. praef. § 32: verba composita (opp. simplicia),

    Quint. 1, 5, 3.—
    4.
    Of writings, speeches, etc.
    a.
    To compose, write, construct (very freq.):

    leges,

    Lucr. 4, 966:

    compone hoc, quod postulo, de argento: de reliquo videro,

    Cic. Verr. 2, 4, 16, § 36:

    quartum librum,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    libros,

    id. Fam. 16, 20; Plin. Ep. 9, 9, 1:

    libellos,

    Quint. 12, 8, 5:

    actiones,

    Cic. Att. 6, 1, 8; Quint. 11, 3, 68:

    argumentum,

    Cic. Att. 15, 4, 3:

    edictum eis verbis,

    id. Verr. 2, 1, 45, § 116:

    edictum eorum arbitratu,

    id. ib. 2, 1, 46, §

    119: artes,

    books of instruction, id. Brut. 12, 48; id. Ac. 2, 13, 40:

    artificium,

    id. de Or. 2, 19, 83:

    commentarium consulatus mei,

    id. Att. 1, 19, 10; Quint. 1, 8, 19:

    quarum (litterarum) exemplum,

    Cic. Agr. 2, 20, 53:

    quandam disciplinae formulam,

    id. Ac. 1, 4, 17:

    stipulationum et judiciorum formulas,

    id. Leg. 1, 4, 14:

    interdictum,

    id. Caecin. 21, 59:

    poema,

    id. ad Q. Fr. 3, 1, 4; cf. Hor. Ep. 2, 1, 77; Ov. Tr. 5, 12, 60:

    senatus consultum,

    Cic. Fam. 10, 22, 2:

    testimonium,

    id. Att. 15, 15, 1:

    verba ad religionem deorum immortalium,

    id. Dom. 47, 124:

    de judicialibus causis aliqua,

    Quint. 3, 6, 104:

    aliquid de ratione dicendi, id. prooem. 1: quae de ortu vitaque Scapulae composita erant,

    Tac. A. 16, 14:

    Apion... inmortalitate donari a se scripsit ad quos aliqua conponebat, Plin. praef. § 25: carmen,

    Cic. Mur. 12, 26:

    carmina,

    Tac. Or. 12; id. A. 3, 49:

    epistulas,

    id. ib. 2, 70:

    litteras nomine Marcelli,

    Liv. 27, 28, 4; Tac. A. 11, 20:

    orationem habere ad conciliandos plebis animos conpositam,

    Liv. 1, 35, 2:

    blanditias tremula voce,

    Tib. 1, 2, 91:

    meditata manu verba trementi,

    Ov. M. 9, 521:

    versus,

    Hor. S. 1, 4, 8:

    mollem versum,

    Prop. 1, 7, 19:

    cantus,

    Tib. 1, 2, 53:

    in morem annalium,

    Tac. Or. 22:

    orationes adversus aliquem,

    id. ib. 37:

    litteras ad aliquem,

    id. A. 15, 8; 14, 22:

    probra in Gaium,

    id. ib. 6, 9;

    14, 50: multa et atrocia in Macronem,

    id. ib. 6, 44 (38) et saep.—
    b.
    Transf., of the subjects, etc., treated, to write about, treat, celebrate:

    tuas laudes,

    Tib. 4, 1, 35:

    res gestas,

    Hor. Ep. 2, 1, 251:

    tempora Iliaca,

    Vell. 1, 3, 2:

    bellum Troicum,

    id. 1, 5, 3:

    Juli Africani vitam componendo, spem hominibus fecisti plurium ejus modi librorum,

    Tac. Or. 14:

    veteres populi Romani res,

    id. A. 4, 32:

    Neronis res,

    id. ib. 1, 1; 11, 11.—
    B.
    From the notion of closing.
    1.
    To put away, put aside, put in place:

    armamentis conplicandis, conponendis studuimus,

    i. e. folding up the sails and lowering the masts, Plaut. Merc. 1, 2, 80:

    (tempus) ad componenda armamenta expediendumque remigem,

    Liv. 26, 39, 8:

    vela contrahit malosque inclinat et simul armamenta componens, etc.,

    id. 36, 44, 2:

    arma,

    Hor. C. 4, 14, 52:

    tristes istos conpone libellos,

    put aside, Prop. 1, 9, 13.—
    2.
    To store up, put away, collect:

    nec... Aut conponere opes norant aut parcere parto,

    Verg. A. 8, 317:

    ego conposito securus acervo Despiciam dites,

    Tib. 1, 1, 77;

    so fig.: condo et compono quae mox depromere possim,

    Hor. Ep. 1, 1, 12.— So esp. to preserve, pack, put up fruits, meat, etc., for future use:

    pernas,

    Cato, R. R. 162, 12:

    tergora (suis),

    Col. 12, 55, 2: siccatos coliculos, id. 12, 9, 1:

    caepam in fidelia,

    id. 12, 10, 2:

    herbas,

    id. 12, 13, 2:

    poma,

    id. 12, 47, 5:

    olivas,

    Pall. Nov. 22, 5:

    herbam olla nova,

    Scrib. Comp. 60:

    faenum,

    Dig. 19, 2, 11, § 4:

    fructus in urceis, capsellis,

    ib. 33, 7, 12, §1.—
    3.
    Of the ashes or remains of the dead, to adjust, lay out, to collect and inurn, inter, bury:

    tu mea conpones et dices, ossa, Properti, Haec tua sunt,

    Prop. 2, 24, 35 (3, 19, 19):

    cinerem,

    Ov. F. 3, 547:

    cinerem ossaque,

    Val. Fl. 7, 203:

    sic ego conponi versus in ossa velim,

    Tib. 3, 2, 26.—Hence, in gen., of persons, to bury:

    quem... prope cognatos conpositum cineres,

    Cat. 68, 98:

    omnes composui (meos),

    Hor. S. 1, 9, 28:

    compositi busta avi,

    Ov. F. 5, 426:

    Pisonem Verania uxor... T. Vinium Crispina filia composuere,

    Tac. H. 1, 47:

    componi tumulo eodem,

    Ov. M. 4, 157:

    toro Mortua componar,

    id. ib. 9, 504:

    alto Conpositus lecto,

    Pers. 3, 104:

    aliquem terra,

    Sil. 9, 95.—
    4. a.
    Of things: omnia noctis erant placida composta quiete, Varr. Atac. ap. Sen. Contr. 3, 16:

    cum mare compositum est,

    Ov. A. A. 3, 259:

    aquas,

    id. H. 13, 136:

    fessum tumentes Composuit pelagus ventis patientibus undas,

    Luc. 5, 702.—
    b.
    Of persons:

    nec vigilantibus, sed etiam quiete compositis,

    Quint. 11, 2, 5:

    ubi jam thalamis se conposuere,

    Verg. G. 4, 189:

    defessa membra,

    id. ib. 4, 438:

    si bene conpositus somno vinoque jacebit,

    Ov. Am. 1, 4, 53.—
    5.
    To end strife, confusion, etc., to compose, pacify, allay, settle, calm, appease, quiet, tranquillize, reconcile, etc., that which is disturbed or at variance.
    a.
    With personal object:

    aversos amicos,

    Hor. S. 1, 5, 29:

    ceteros clementia,

    Tac. A. 12, 55:

    comitia praetorum,

    id. ib. 14, 28; id. H. 1, 85:

    juvenes concitatos,

    Quint. 1, 10, 32; cf.:

    barbarum animos,

    Tac. A. 14, 39:

    gentem,

    Sil. 17, 356.—Esp. of the mind:

    prima (pars philosophiae) conponit animum,

    Sen. Ep. 89, 9:

    argumentum conpositae mentis,

    id. ib. 2, 1; Cels. 3, 18; Sil. 11, 352:

    mentem somno,

    id. 3, 162:

    religio saevas componit mentis,

    id. 13, 317.—
    b.
    Of places, countries, etc.:

    C. Caesar componendae Armeniae deligitur,

    Tac. A. 2, 4:

    Campaniam,

    id. H. 4, 3:

    Daciam,

    id. ib. 3, 53.—
    c.
    With abstr. or indef. objects:

    si possum hoc inter vos conponere,

    Plaut. Curc. 5, 3, 23; cf.:

    vides, inter nos sic haec potius cum bona Ut componamus gratia quam cum mala?

    Ter. Phorm. 4, 3, 17:

    gaudens conponi foedere bellum,

    Verg. A. 12, 109; so,

    bellum,

    Sall. J. 97, 2; Nep. Hann. 6, 2; id. Alcib. 8, 3; Vell. 2, 25, 1; Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 3:

    bella,

    Tac. A. 3, 56:

    cum vellet pro communi amico controversias regum componere,

    Caes. B. C. 3, 109:

    uti per colloquia omnes controversiae componantur,

    id. ib. 1, 9 fin.:

    curas,

    Verg. A. 4, 341; Sil. 12, 682:

    lites,

    Verg. E. 3, 108:

    seditionem civilem,

    Suet. Caes. 4:

    statum Orientis,

    id. Calig. 1:

    Romanus Ardeae turbatas seditione res... composuit,

    Liv. 4, 10, 6; 3, 53, 1:

    legatorum res et bello turbatas,

    id. 45, 16, 2:

    res Germanicas,

    Suet. Vit. 9:

    discordias,

    Tac. H. 4, 50:

    compositis praesentibus,

    id. A. 1, 45:

    odia et certamina,

    id. ib. 15, 2.—Less freq. transf., with the result as object:

    pacem componi volo Meo patri cum matre,

    Plaut. Merc. 5, 2, 113:

    si pax cum Carthaginiensibus componi nequisset,

    Liv. 30, 40, 13:

    at me conposita pace fefellit Amor,

    Prop. 2, 2, 2:

    pax circa Brundusium composita,

    Vell. 2, 75, 3:

    pacem cum Pyrrho,

    Just. 18, 2, 6; cf. D. 2. infra.—
    d.
    Absol.:

    coheredes mei conponere et transigere cupiebant,

    Plin. Ep. 5, 1, 7; and so impers. pass.:

    posteaquam id quod maxime volui fieri non potuit, ut componeretur,

    Cic. Rosc. Am. 47, 136:

    Pompei summam esse... voluntatem, ut componeretur atque ab armis discederetur,

    Caes. B. C. 3, 16.—
    C. 1.
    In gen., to arrange, adjust, order, set in order:

    aulaeis se superbis Aurea sponda, of one's attitude on a couch,

    Verg. A. 1, 697:

    ad ictum militaris gladii conposita cervice,

    Sen. Cons. Marc. 26, 2:

    diductis aedificia angulis vidimus moveri iterumque conponi,

    id. Q. N. 6, 30, 4:

    si ad rem pertinet, quomodo caelo adfecto conpositisque sideribus quodque animal oriatur,

    Cic. Div. 2, 47, 98:

    tibi enim gratias agebat, quod signa componenda suscepisses,

    id. Att. 4, 9, 1.—
    2.
    Esp., milit. t. t.:

    se ad confligendum, Sisenn. ap. Non p. 257, 13: exercitum in hibernaculis, Sali J. 103, 1: in secunda (acie) cohortis, id. H. inc. Fragm. 44 Dietsch: stabant conpositi suis quisque ordinibus (opp. incompositi),

    Liv. 44, 38, 11:

    conpositi numero in turmas,

    Verg. A. 11, 599:

    cunctos licentia vagos compositus invadit = compositis ordinibus,

    Tac. H. 4, 35:

    agmen,

    id. ib. 2, 89; 5, 1; id. A. 12, 16:

    ordines,

    id. H. 4, 33:

    vagos paventesque Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,

    id. ib. 3, 35:

    pugnae exercitum,

    id. A. 13, 40:

    auxilia in numerum legionis,

    id. ib. 2, 80 Nipp. ad loc.:

    equitem per turmas,

    id. ib. 15, 29:

    insidias in montibus,

    Just. 1, 3, 11.—
    3.
    Of the order of words in language: quam lepide lexeis compostae! ut tesserulae omnes Arte pavimento atque emblemate vermiculato, Lucil. ap. Cic. de Or. 3, 43, 171; id. ap. Cic. Or. 44, 149; cf. id. ib. sq.:

    ut aptior sit oratio, ipsa verba compone,

    id. Brut. 17, 68.—
    4.
    With reference to orderly appearance, etc., of the clothing, hair; the expression of the countenance, etc., to lay, smooth, adjust:

    suon quisque loco'st? Vide capillum, satin compositu'st commode?

    Plaut. Most. 1, 3, 97:

    composito et delibuto capillo,

    Cic. Rosc. Am. 46, 135:

    comas,

    Ov. R. Am. 679:

    crines,

    Verg. G. 4, 417:

    ne turbarentur comae, quas componi, etc.,

    Quint. 11, 3, 148:

    togam,

    to lay in proper folds, Hor. S. 2, 3, 77; Quint. 11, 3, 156; cf.:

    nec tamen ante adiit... Quam se composuit, quam circumspexit amictus,

    Ov. M. 4, 318:

    pulvinum facili manu,

    id. A. A. 1, 160; cf.

    torum,

    id. F. 3, 484:

    jam libet componere voltus,

    id. M. 13, 767:

    vultu composito, ne laeti excessu principis, etc.,

    Tac. A. 1, 7; Plin. Ep. 3, 16, 5; cf.:

    (Tiberius) compositus ore,

    id. ib. 2, 34:

    vultum natura horridum... efferabat, componens ad speculum in omnem terrorem,

    distorting, Suet. Calig. 50.—
    5.
    In gen., to adjust, arrange, regulate, for the expression of something, or to accord with something; usu. ad aliquid:

    ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum animum vultumque conposui,

    Plin. Ep. 7, 1, 6:

    orationis ipsius vultus ad id, quod efficere intendimus, compositus,

    Quint. 9, 1, 21:

    utraque manu ad modum aliquid portantium composita,

    id. 11, 3, 120:

    ge. stum oratoris ad similitudinem saltationis,

    id. 1, 11, 19:

    figuram ad imitationem alterius scripturae,

    id. 9, 2, 34:

    nec ad votum composita civitas,

    Tac. Or. 41:

    cuncta ad decorem inperi conposita,

    id. H. 1, 71:

    cunctis ad tristitiam conpositis,

    id. A. 3, 1. —Less freq. with dat.:

    voltus conponere famae Taedet,

    to adapt, Tib. 4, 7, 9:

    venturis carbasa ventis,

    Luc. 3, 596:

    me quoque mittendis rectum componite telis,

    id. 3, 717. —With in:

    Nero itinera urbis... veste servili in dissimulationem sui compositus pererrabat,

    disguised, made up, Tac. A. 13, 25. —
    D. (α).
    With acc.:

    ego itinera sic composueram, ut Nonis Quinctilibus Puteolis essem,

    Cic. Att. 15, 26, 3:

    quod adest memento Componere aequus,

    Hor. C. 3, 29, 33:

    conposita atque constituta re publica,

    Cic. Leg. 3, 18, 42:

    necdum compositis maturisve satis consiliis,

    Liv. 4, 13, 5:

    (diem) totum in consideranda causa componendaque posuisse,

    Cic. Brut. 22, 87:

    tempus in cognoscendis componendisque causis consumere,

    id. Or. 42, 143:

    ex sententia omnibus rebus paratis conpositisque,

    Sall. J. 43, 5; 94, 1:

    in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita statim decernuntur,

    Tac. H. 2, 55:

    dum quae forent firmando Neronis imperio componuntur,

    id. A. 12, 68.—
    (β).
    With ad or in and acc. of the purpose for which, or the example according to which, etc.:

    cum alteri placeat auspicia ista ad utilitatem esse rei publicae conposita,

    Cic. Leg. 2, 13, 32:

    omnia ad voluptatem multitudinis inperitae,

    Quint. 10, 1, 43:

    animum ad omnes casus,

    id. 12, 9, 20; Val. Fl. 1, 321:

    satis igitur in hoc nos componet multa scribendi exercitatio,

    Quint. 9, 4, 114:

    cultum victumque non ad nova exempla conponere, sed ut majorum mores suadent,

    Sen. Tranq. 9, 2. —
    2. (α).
    In gen.: eum allegaverunt, suom qui servom diceret Cum auro esse apud me: conposita est fallacia, [p. 393] Ut, etc., Plaut. Poen. 3, 5, 29:

    quin jam virginem Despondi: res composita'st,

    Ter. Ad. 4, 7, 17:

    ita causa componitur, ut item palaestritae Bidini peterent ab Epicrate hereditatem,

    Cic. Verr. 2, 2, 22, § 54:

    societatem praedarum cum latronibus conposuisse,

    Sall. H. 4, 11 Dietsch:

    crimen ab inimicis Romae conpositum,

    Cic. Verr. 2, 3, 61, § 141:

    conpositis inter se rebus,

    Sall. J. 66, 2:

    ita conposito dolo digrediuntur,

    id. ib. 111, 4:

    conposito jam consilio,

    Liv. 3, 53, 3: ceteri proditores ea quae composita erant exspectabant;

    convenerat autem, etc.,

    id. 25, 9, 8:

    sub noctem susurri Composita repetantur hora,

    Hor. C. 1, 9, 20:

    ictum jam foedus, et omnes Conpositae leges,

    Verg. A. 12, 315:

    compositis notis,

    Tib. 1, 2, 22:

    crimen ac dolum ultro,

    Tac. H. 1, 34:

    proditionem,

    id. ib. 2, 100:

    seditionem,

    id. ib. 4, 14:

    insidias,

    id. ib. 5, 22; id. A. 12, 54; 13, 47: pacem componere, v. B. 5. supra.—
    (β).
    With rel.-clause:

    cum summa concordia, quos dimitterent, quos retinerent, composuerunt,

    Liv. 40, 40, 14.—
    (γ).
    With inf.:

    ii, secretis conloquiis conponunt Gallos concire,

    Tac. A. 3, 40.—
    (δ).
    Pass. impers.:

    ut domi compositum cum Marcio erat,

    Liv. 2, 37, 1.—
    (ε).
    With ut and subj.:

    compositum inter ipsos ut Latiaris strueret dolum,

    Tac. A. 4, 68; cf. P. a. subst.
    3.
    In gen., to feign, invent, devise, contrive, in order to deceive or delude, etc.: composita dicta, Att. ap. Non. p. 260, 22 (Trag. Rel. v. 47 Rib.):

    ne tu istic hodie malo tuo conpositis mendaciis Advenisti,

    Plaut. Am. 1, 1, 211:

    nec bene mendaci risus conponitur ore,

    Tib. 3, 6, 35 (3, 7, 3):

    sed vobis facile'st verba et conponere fraudes,

    Prop. 2, 9, 31:

    insidias in me conponis inanes,

    id. 2, 32 (3, 30), 19:

    compositas insidias fatoque evitatas ementitur,

    Tac. A. 13, 47:

    si haec fabulosa et composita videntur,

    id. Or. 12; id. Agr. 40:

    quae ut augendae famae composita, sic reliqua non in obscuro habentur,

    id. A. 15, 16; cf.:

    vetustatem, ut cetera, in majus conponentem altores Jovis celebravisse,

    exaggerating, Sall. H. 3, 60 Dietsch.— Part. perf. with in and acc., pretending, assuming the appearance or expression:

    (Domitianus) paratus simulatione, in adrogantiam compositus audiit preces,

    Tac. Agr. 42:

    is in maestitiam compositus,

    id. H. 2, 9; 1, 54:

    in securitatem,

    id. A. 3, 44.—Rarely with ad:

    tunc compositus ad maestitiam,

    Tac. A. 13, 20.— Hence, P. a.: compŏsĭtus ( - postus), a, um.
    A.
    Well-arranged, ordered, or constituted, orderly, regular:

    quae (injuria) dum foris sunt, nil videtur mundius, Nec magis compositum quicquam nec magis elegans,

    Ter. Eun. 5, 4, 13: admiratus sum... sunchusin litterularum, quae solent tuae compositissimae et clarissimae esse, Cic. Att. 6, 9, 1:

    acrior impetu atque animis quam compositior ullo ordine pugna fuit,

    Liv. 28, 22, 13:

    intellegitur, etiamsi non adjecero, conpositum ordinatumque fore talem virum,

    Sen. Vit. Beat. 8, 3:

    composita et quieta et beata respublica,

    Tac. Or. 36. —Of writings:

    quare in his quoque libris erant eadem aliqua... omnia vero compositiora et elaborata,

    Quint. 1, pr. § 8; cf.:

    illa quae curam fatentur et ficta atque composita videri etiam volunt,

    elaborate, id. 8, pr. § 23.— Transf., of the orator himself:

    si aut compositi oratoris bene structam collocationem dissolvas permutatione verborum,

    Cic. Or. 70, 232.—
    B.
    Fitly disposed for any purpose, prepared, apt, fit, adapted, qualified, suitable, ready:

    perficiam ut nemo umquam paratior, vigilantior, compositior ad judicium venisse videatur,

    Cic. Verr. 1, 1, 11; so,

    equus bene natura compositus,

    Auct. Her. 4, 46, 59.— With ad or in and acc., or with dat.:

    arte quadam ab juventa in ostentationem (virtutum) compositus,

    Liv. 26, 19, 3 Weissenb. ad loc.:

    alius historiae magis idoneus, alius compositus ad carmen,

    Quint. 2, 8, 7:

    aeque in adulationem compositus (sacerdos),

    Curt. 4, 7, 26:

    (Attici) non maxime ad risum compositi,

    Quint. 6, 3, 18:

    natura atque arte compositus alliciendis etiam Muciani moribus,

    Tac. H. 2, 5.—
    C.
    Quiet, peaceful, undisturbed, calm, composed, unimpassioned, etc.:

    ut peractis quae agenda fuerint salvo jam et composito die possis ibi manere,

    Plin. Ep. 2, 17, 2:

    lenis et nitidi et compositi generis amatores,

    Quint. 10, 1, 44:

    actio,

    id. 11, 3, 110:

    aetas,

    mature, sedate, Tac. A. 13, 1: adfectus mites atque compositi, Quint. 6, 2, 9:

    supercilium (opp. erectum),

    id. 11, 3, 74:

    repetitio eorum (civium) labefactabat compositam civitatem,

    Flor. 3, 23, 3.—
    D.
    Compound, composite, made up of parts (opp. simplex):

    verba,

    Quint. 1, 5, 3; 1, 6, 38; 7, 9, 5:

    voces,

    id. 1, 5, 65; cf. id. 1, 5, 9; 2, 12, 3.—Hence, subst.: compŏsĭtum ( conp-), i, n., that which is agreed, an agreement, compact, etc.; only abl. in the phrases,
    (α).
    Ex composito, according to agreement, by agreement, in concert, Sall. H. 2, 12 Dietsch:

    tum ex composito orta vis,

    Liv. 1, 9, 10; 5, 14, 2; 36, 25, 1; 40, 48, 4; Suet. Claud. 37; Tac. H. 4, 66.—
    (β).
    De composito, by agreement, App. Mag. 1, p. 273; and,
    (γ).
    More rarely in the same sense, composito alone, Ter. Phorm. 5, 1, 29; Nep. Dat. 6, 6; Verg. A. 2, 129.—Hence also adv.: compŏsĭtē ( conp-), in an orderly, regular, or skilful manner, orderly, regularly, properly (class. but rare;

    not in Quint.): ambulare,

    Col. 6, 2, 5:

    indutus,

    Gell. 1, 5, 2:

    composite et apte dicere,

    Cic. Or. 71, 236:

    composite, ornate, copiose eloqui,

    id. De Or. 1, 11, 48:

    composite atque magnifice casum reipublicae miserati,

    Sall. C. 51, 9:

    bene et composite disseruit,

    id. Ib. 52.— Comp.:

    compositius cuncta quam festinantius agerent,

    Tac. A. 15, 3.

    Lewis & Short latin dictionary > conposite

См. также в других словарях:

  • Meister des Poliphilo — (Entwurf): Holzschnitt aus Hypnerotomachia Poliphili ubi humana omnia nisi somnium esse docet. Venedig 1499 Meister des Poliphilo[1] wird der namentlich nicht bekannte italienische Zeichner und Maler genannt, der die Holzschnitte für die… …   Deutsch Wikipedia

  • Erleuchtung — (ahd.: arliuhtan – Lehnübersetzung zu lat.: illuminare → „erhellen“, „erleuchten“) bezeichnet nach der am weitesten verbreiteten Auffassung eine religiös spirituelle Erfahrung, bei der das Alltagsbewusstsein eines Menschen überschritten wird und… …   Deutsch Wikipedia

  • Gottesschau — In diesem Artikel oder Abschnitt fehlen folgende wichtige Informationen: Behandlung des Themas Erleuchtung im Neuplatonismus fehlt. Saint Louis 21:02, 30. Jun. 2008 (CEST) Du kannst Wikipedia helfen, indem du sie recherchierst und einfügst …   Deutsch Wikipedia

  • Unio Mystica — In diesem Artikel oder Abschnitt fehlen folgende wichtige Informationen: Behandlung des Themas Erleuchtung im Neuplatonismus fehlt. Saint Louis 21:02, 30. Jun. 2008 (CEST) Du kannst Wikipedia helfen, indem du sie recherchierst und einfügst …   Deutsch Wikipedia

  • Unio mystica — In diesem Artikel oder Abschnitt fehlen folgende wichtige Informationen: Behandlung des Themas Erleuchtung im Neuplatonismus fehlt. Saint Louis 21:02, 30. Jun. 2008 (CEST) Du kannst Wikipedia helfen, indem du sie recherchierst und einfügst …   Deutsch Wikipedia

  • Visio dei — In diesem Artikel oder Abschnitt fehlen folgende wichtige Informationen: Behandlung des Themas Erleuchtung im Neuplatonismus fehlt. Saint Louis 21:02, 30. Jun. 2008 (CEST) Du kannst Wikipedia helfen, indem du sie recherchierst und einfügst …   Deutsch Wikipedia

  • Hypnerotomachia Poliphili — Infobox Book | name = The Strife of Love in a Dream title orig = Hypnerotomachia Poliphili, ubi humana omnia non nisi so mnium esse ostendit, at que obiter plurima scitu sanequam digna com memo rat translator = Joscelyn Godwin image caption =… …   Wikipedia

  • Francesco Colonna — Pour les articles homonymes, voir Colonna et Colonne. Francesco Colonna ou Columna (né en 1433 à Venise – mort en 1527 dans la même ville) était un moine dominicain italien à qui l on attribue l’Hypnerotomachia Poliphili (1467). Biographie Cette… …   Wikipédia en Français

  • soubject — Soubject, qu on escrit autrement et prononce Subject, Subiectus. Soubject à miseres, Miseriis subiectus. Comme nous sommes tous soubjects à cela, Vt sunt humana omnia. B. ex Terent. Les uns sont plus soubjects à une maladie que les autres: ou… …   Thresor de la langue françoyse

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • Gott — 1. Ach du grosser Gott, was lässt du für kleine Kartoffeln wachsen! – Frischbier2, 1334. 2. Ach Gott, ach Gott, seggt Leidig s Lott, all Jahr e Kind on kein Mann! (Insterburg.) – Frischbier2, 1335. 3. Ach, du lieber Gott, gib unserm Herrn ein n… …   Deutsches Sprichwörter-Lexikon

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»